B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

S a n ’at a sa rla rin i ta h lil qilishni o ‘rg a tish
S a n ’at asarlarini o 'rg an ish va tahlil qilish m ak ta b d a tasviriy 
s a n ’atni o 'q itis h n in g bosh vazifalaridan biri hisoblanadi. Tasviriy 
s a n ’at prednieti s a n ’at asarini ko'rish, uni tushunish, tahlil qilishni 
o'rgatadi. Tasviriy s a n ’at asarlarida m avzu, sujet, g'o ya , badiiy 
uslub, o b ra z la r, pe rs o n a jla r b o 'lib , asardagi v o q e a n in g davri, 
voqeasi o 'z ifodasini to p g an bo 'ladi. M aktabdagi b a rc h a о quv 
fanlarida tasviriy s a n ’at asarlaridan foydalaniladi. Aksariyat an
135

---

o ‘qituvchilari s a n ’at asarining yaratilishi, un dagi m avzu, sujet, 
g'oya, badiiylik ha qida m a 'lu m o t bera olm aydi. Shu boisdan bu 
rasm larni n e c h ta darsda o ‘tilishidan q a t ’iy nazar, bu asarlarni 
tasviriy s a n 'a t o 'q itu v c h isin in g o 'z i q ay ta d a n tahlil qilib boradi.
O 'r t a m aktablardagi tasviriy s a n ’at darslarida o 'q ituv c h i sa n 'a t 
ja n rla rin in g tahlili d avrida asosiy e ’tib o rn i asarning g'oyasiga, 
rassom ning badiiy uslubiga qaratadi. A m m o s a n 'a t asarlarini tahlil 
qilishda a lbatta m a ’lum sistema va tartib bo'lishi kerak. Shun g a 
k o 'ra s a n ’at asarlarini tahlil etishda:
1. A sarning muallifi haq id a m a ’lu m o t beriladi.
2. A sarning mavzusi b o 'y ic h a suhbat (asar mavzusi, uning 
sujeti va g'oyasiga javob bera olad im i, y o 'q m i) olib boriladi.
3. A sarning g'oyasi — asarda rassom o 'zi tasvirlagan sujet 
asosida q a n d a y m asalani, m u a m m o n i k o 'tarib chiqqanligi.
4. A sarning sujeti — bu asarda t a s a w u r etilgan obyekt, voqea 
undagi narsalar, m a n z a ra , o d a m l a r va hayvonot dunyosi yoki 
b osh qalar h a q id a to 'g 'ri, ilmiy m a 'l u m o t beriladi.
5. A sarning yaratilishidagi badiiylik, badiiy uslub, ijodkorning 
s a n ’at sohasidagi ilmi va iste'dodi, malakasi haq ida tu s h u n c h a
beriladi.
6. A sarnin g y aratilishida rassom ning tad qiq ot ishlari, m aterial 
t o 'p l a s h i , u m u m l a s h t i r i s h i , q o r a l a m a , e tu d , e s k iz la r h a q id a
m a ’lum o t beriladi.
7. Asar taq diri, y a ’ni asarning bugungi kundagi ahvoli, saqla- 
nayotgan o 'r n i , u n in g qaysi k o 'r g a z m a la rd a nam oyish etilgani 
haqid a su h bat olib boriladi.
S a n ’at asarini b u n d a y tahlil qilish u c h u n m aktab o'qituvchisi 
rasm ishlay olishi, asarni to 'g 'ri talqin etishi va uni boshqalarga 
tush u n tira olishi zarur. Bizning m aktablarim izda malakali rassom - 
pedagoglarning yetishmasligi sababli s a n ’at asarlari u m u m a n yoki 
to 'la q o n li tahlil etilm aydi.
Xullas, s a n ’at asarining yaxshi o'rgatilmasligi s a n ’a tn in g xalq 
orasiga kirib kelishida qiyinchiliklar tu g 'd irm o q d a . O 'z b e k xon a- 
don larid a s a n ’at asarlariga qiziqish ju d a kam k o'rin adi. Buning 
asosiy sababi b izning m akta b la rim iz d a s a n ’at asarlarining yaxshi 
o'rgatilm asligidir.
136

---

S hu bois m aktabdagi tasviriy s a n ’at kabinetiga s a n ’at asarlari 
r e p ro d u k siy a lari q o 'y ilib , u la r d a n k o 'r g a z m a la r tashkil etilsa, 
m aqsadga m uvofiq ish b o 'l a r edi.