B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

N azorat savollari
1. Haykal ishlashning qanday uslublari bor?
2. Haykallar qanday materialdan yaratiladi?
3. Haykal ishlashni dastlab qanday narsalar tasvirini yaratishdan 
boshlash lozim?
4. Haykal ishlashda qanday asboblar zarur bo'ladi?
5. Haykallarning boshqa san’at asarlaridan farqi nimada?
Tayanch iboralar
D e k o r a tiv haykal 
Dastgohli haykal
M o n u m e n t a l haykal
H aykal
D u m a lo q haykal 
Relyefli haykal
G i p s
Stek
Loy
Plastilin
Karkas
S h o v u n
Pardoz p icho q
Suv
Sim
121

---

TA SV IR IY S A N ’A T N I 0 ‘Q IT IS H
IV
B U B
 
M E T O DIK ASI
P e d a g o g ik a f a n i d a n m a ’lu m k i, , , m e t o d i k a “ s o 'z i (u slu b
ifodasi) — „ifoda etish " m a ’nosini anglatib, o'rgatilad igan o 'q u v
m aterialini o 'q u v c h ila rg a o 'rgatish , o 'q itish va o 'zlashtirish nin g 
nazariy h a m d a am aliy asosi — faoliyat yoki uslubdan iboratdir. 
Tasviriy s a n ’a td a uslub rasmi c h iz ila d ig an o b y e k tn i, n a tu r a n i 
yoki tahlil e tilad ig an s a n ’at asarini o 'q u v c h ila rg a tu sh u n tiris h
yoki u n in g n a z ariy h a m d a am aliy asoslarini tahlil etib berish 
yoki o 'r g a n i s h n in g y o'1-y o 'riq lari d e m a k d ir. Tasviriy s a n ’atn i 
o'qitish uslubiyoti kursi bo'lajak rassom — pedagoglarga m aktab da 
tasviriy s a n ’atni o 'q itish va o 'rg atish n in g eng oson, qisqa h a m d a
ilmiy asoslangan uslubini o'rg atu v c h i fandir.
Kursning asosiy m aqsadi hozirgi z a m o n tasviriy s a n ’atining 
q o n u n - q o id a l a r i asosida o 'r g a n i s h , u n d a n m a k ta b faoliyatida 
foydalanish, sh un in g d e k , m ak ta b tasviriy s a n ’atini o 'quvchilarga 
o 'rg atish n in g eng zam o nav iy , sam arali, sinalgan uslublari bilan 
qurollantirish va m ak tab tasviriy s a n ’at darslarini tashkil etish 
bo'y icha ta'lim -tarbiyaviy faoliyatini amalga oshirishni pedagogika 
va psixologiyaning eng so'n ggi yutuqlari asosida olib borishga 
tayyorlashdan iboratdir. Shu m aq sa d d a n kelib c h iq q a n h o lda kurs 
bo'lajak pedagoglarga:
1) m a k t a b tasv iriy s a n ’at o ' q u v p r e d m e t i n i n g m a q s a d i , 
vazifasi, m a z m u n i va am aliy jihatlarini tu shuntirib berish;
2) m a k ta b tasviriy s a n ’a tin in g d a stu ri va u n in g m a z m u n i 
bilan q urollantirish;
3) o 'q u v c h il a r bilan ishlashning pedagogik m ah o ra ti bilan 
tan is h tiris h ;
4) o 'q u v c h ila r bilan t a ’lim -tarbiyaviy ishlarni am alga oshi- 
rishga tayyorlash;
5) tasviriy s a n ’a td a n dars berishga tayyorlash, dars berishning 
uslub va didaktik prinsiplari bilan tanishtirish;
6) m a k ta b d a dars berishning tarixiy jarayo nini yaxshi bilgan 
holda, eng sam arali zam o n av iy uslub va didaktik usullarni o 'z
pedagogik faoliyatida qo'llash g a o'rgatish;
122

---

7) b o 'l a j a k r a s s o m - p e d a g o g n i ijo d k o rlik r u h i d a fa o liy a t 
ko'rsatishga o'rgatish kabilarni o 'z oldiga bosh vazifa qilib 
q o 'y adi. S h un ga k o 'ra, kurs m a z m u n ig a tasviriy s a n ’atni o'qitish 
m etodikasi tarixini, uning d a stu r va darsliklarini, tasviriy s a n ’atni 
o 'q itish ja ra y o n id a d idaktik prinsiplar va p r ed m e tla ra ro b o g 'la- 
nishd an foydalanish, dars va d arsd an tashqari tarbiyaviy ishlarni 
am alga oshirish, o 'q u v c h ila rn i fanga qiziqtirish, d arsda o 'q u v -
chilarga grafik bilim berishning eng oson, qisqa asosli y o 'n a lish - 
larining ilmiy asoslarini o'rgatish kabilar kiradi.
XV II asrda atoqli c h e x pedagogi Y .O .K o m e n sk iy m ak ta b
sistemasini ishlab ch iq q a n h olda, u n d a foydalaniladigan o'q itis h - 
ning q a to r uslublari va didaktik prinsiplarini ja h o n xalqlari m aktab- 
lari u c h u n tavsiya etgan e d i.1
O 'z b e k isto n mustaqillikka erishishi m u n osab ati bilan milliy 
m a k t a b la r im iz s h a k lla n d i. Bu m a k t a b la r j a h o n p e d a g o g ik a s i 
erishgan eng yuksak, samarali ish tajribalaridan o 'z in in g o'qitish 
u s l u b l a r i n i t a n l a g a n h o l d a o ' q u v - m e t o d i k i s h l a r n i a m a l g a
oshirmoqda.
Milliy m aktablarim izdagi tasviriy s a n ’at o 'q u v p red m e ti m us- 
taqillik yillarida yanad a m u h im a h a m iy at kasb etib, unin g o 'q iti- 
lishini takom illashtirish tadbirlari belgilanm oqda. S hu ng a k o 'ra
bugungi kun d a m aktablarda o 'q itis h n in g asosiy 3 ta uslubidan 
foydalan ilm o q da.
I. O 'q u v m aterialini og 'zaki bayon etish uslubi.
II. A m aliy ishlar uslubi.
III. O 'q itis h n in g k o'rgazm alilik uslubi.
M a ’lum ki, m ak ta b d a tasviriy s a n ’atni o 'q itis h d a ha m boshqa 
fanlar qatori yuqoridagi o 'q itish uslublaridan foydalanib kelin- 
m o q d a va bu uslublar yaxshi sa m a ra be rm oqda.
S h unga k o 'ra bugungi k u n d a tasviriy s a n ’atni o 'q itish uslu- 
biyoti m aktab tasviriy s a n ’ati dasturi asosida uning m aqsadi h a m d a
vazifasini, m a z m u n in i sistemali tarz d a o 'rg an ib , o 'q itis h n in g eng 
samarali uslub va didaktik prinsiplarini tanlab, u m um lash tirib .