B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

3.5. TEMATIK RASM CH IZ ISH D A
KOM POZITSIYA
T e m a tik rasm chizish o d a td a m an z a ra , voqea-hodisalar, biron 
badiiy a s ar yoki o r z u - u m id l a r , xayol, tasavvur va ta fa k k u rla r 
aso sid a a m a lg a os h irila d i. U l a r d a n qaysi biri b o 'y i c h a rasm
c h iz m an g , albatta o ‘z - o ‘zidan bir b u tu n kom po zitsio n m a z m u n
dunyo g a keladi. Lekin bu kom pozitsiya qay holatda, qay darajada 
ishonarli, to 'liq , yoqimli chiqishi m az k u r voqeani rasm c hizuvchi- 
ning qay darajada tasavvur qilishiga bog'liqdir. Rasm chizuvchi 
rasm chizishda tasvirlanadigan jo y n i, v o qea-h od isani ju d a keng, 
h a r t o m o n l a m a , ifo d a lan ish ig a a lo h i d a e ’t ib o r b e rg a n h o ld a
o'rg anish i va tasavvur qilishi, uni k o 'z oldiga keltirishi, e le m e n t-
larni ijodiy birlashtira olishi h a m d a ularni tekislikka k o 'c h irish d a
yuksak m a h o r a t ko'rsatishi zarur.
A g a r r a s m c h i z u v c h i b i r o n m a n z a r a n i i f o d a l a m o q c h i
b o 'l s a , u e n g av v a lo , k o 'r i n i b t u r g a n m a n z a r a n i n g q a n c h a
q ism in i yoki rasm g a tu sh irila d ig a n y e rn in g ikki c h e ti n i, yu q o ri 
( h a v o q i s m i ) v a q u y i q i s m i n i n g q o g ' o z y u z a s i g a q a n d a y
tu sh irilish i, k o 'r i n i b tu rg a n m a n z a ra d a g i p r e d m e tl a r d a n qaysi 
birini olib ta s h la s h va n im a la r n i kiritish m u m k in lig i h a q id a
bir fikrga kelib o ladi. Bu ish la rd a q iy in c h ilik la r tu g 'ils a , rasm
chizuvchi o 'z i yasab olgan k o 'rin is h n i to p uv ch i (в и д е о и ск ат е л ь ) 
d a n fo y d a la n is h i m u m k i n . 
K o 'r i n i b tu rg a n m a n z a r a q o g 'o z
yuzasiga tu sh irilad i. S o 'n g r a k o m p o zits iy a g a tu sh a d ig a n d a ra x t-
lar, y e r- s u v la r , o ‘t - o 'l a n l a r n i n g o 'r i n l a r i a n iq belgilab c h iq i-
ladi. Bu y e rd a k o m p o z its iy a e le m e n t l a r i n in g qaysi biri n a tu ra l 
h o ld a , qaysi biri u m u m l a s h t ir i lg a n , qaysi biri ijo d iy -b a d iiy - 
lash tirilg a n h o l d a b o 'lis h in i a n iq la b , k o m p o z its iy a m a z m u n ig a
kiritiladi.
M a n z a r a c h iz i s h d a g i q a l a m t a s v i r — rasm i c h iz i la d i g a n
m an z a ra q o g 'o z yuziga joylashtiriladi. Bu uning chiziqli tasviri 
b o'lib, undagi y o ru g '-so y a la r ifoda etiladi, ranglar ko'rinishlari.
106

---

p redm etlarning uzoq-yaqinligi, c h u q u r va bo'rtiqlari topiladi. Agar 
c h iz iq li rasm b o 'y o q d a d a v o m e ttir ilib , ish y a k u n la n s a , bu 
rangtasvir ish bo'ladi.
Q alam tasvir va rangtasvirning h a m m a s id a h am kom pozitsion 
y e c h im b o 'lis h i talab qilinadi. K o m p o z its io n y e c h im rasm da 
m a ’lu m m av z u , uning m a z m u n i, e le m en tlari h a m d a ikkinchi 
darajali o b raz lar va e le m e n tla r b o 'lishini ishonarli holda, mavzu 
m az m u n ig a uyg 'u n tarzda yoritilishini, shuningdek, kom pozitsiya- 
dagi b a rc h a p red m e t, vaqt, davr, b a rc h a harak atlar bir m o m e n tg a
va m avzu m a z m u n i — sujetiga moslashtirilishini talab qiladi (30—
31- rasm lar).
Badiiy bezashda va naqq o sh lik d a h a m kom pozitsiya h a m d a
uning yech im i talab qilinadi. Bu asosan ritm, e le m e n tla r m u ta - 
nosibligi, u larning bir m arkazga intilishi yoki ranglarning u y g 'u n -
ligida o 'z ifodasini topadi.