Б. М. Умаров, Ш. С. Шойимова


(ижтимоий гуруцшрдаги узини узи англаш, гурух; таркибига кушилиш, гуруулараро



Download 11,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet80/240
Sana20.03.2022
Hajmi11,32 Mb.
#504309
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   240
Bog'liq
kasbij psixologiya Shoyimova

(ижтимоий
гуруцшрдаги узини узи англаш, гурух; таркибига кушилиш, гуруулараро
дискриминация самараси ва бошкалар).
Бу ерда юкорида келтириб утилган ижтимоий сифатлар хакида 
тухталиб утиш лозим. Ижтимоий сифатлар муаммоси психологиядаги янги 
тадкикот сохаларидан бири хисобланиб, унда ижтимоий сифатлар 
тузилиши ва турли куринишдаги шахе сифатларининг мувофиклиги 
хакидаги тасаввурлар акс этади. Ш унинг учун хам ижтимоий сифатларнинг 
этник, касбий, маданий, худудий ва бошка турлари яхлит холда 
урганилмаган. Бу ижтимоий идентификациянинг алохида турларининг 
методологиясини урганиш дауз аксини топган.
Касбий идентификациянинг умумий идентификациялар тузилишида 
тутган урни хали тулик ёритиб берилмаган, лекин феномен ва ижтимоий
104


идентификация тузилиши хамда унинг алохида турлари хакидаги илмий 
тасаввурларнинг ривожланганлиги касбий идентификацияни ижтимоий 
“Мен” тузилишидаги мухим элементлардан бири сифатида урганиш 
имконини беради.
Ижтимоий идентификация хаётдаги узаро хамкорликлар, ижтимоий 
таккослашлар ва субъект ижтимоий курилишининг таянч тизими сифатида 
намоён булувчи фаол ижтимоий таълимни йулга куйиш натижасида бунёд 
булувчи динамик жараён сифатида юзага келади. 
Биз ижтимоий 
идентификация ягона когнитив, мотивацион ва кадриятлар тизимини уз 
ичига камраб олишини кузатишимиз мумкин.
Бу ёндашувга мувофик касбий идентификация фаолият ва у билан 
боглик булган узаро хамкорликнинг индивидуал эмоционал билимлар 
билан бойитилиши, фаолиятга йуналганлик таъсири остида юзага келувчи 
шахснинг узини узи англаши сифатида куриб чикилади. Бу билимларга 
мувофик тарзда индивид кадриятлар тизимини, колаверса, мехнат 
жамоасига хос булган хулк-атвор шаклларини ва мехнат жамоасининг 
статус-ролли, ахлокий, мотивацион таъсирларига мувофик максадларни 
хам узлаштиради.
К асбий и денти ф и каци я ижтимоий идентификация тузилишининг 
мухим элементларидан бири булиб, шахеий ва касбий тараккиёт жараёнида 
шаклланади ва инсон хаётининг куп жихатларига уз таъсирини утказади.
Юкоридагиларни хисобга олиб, касбий идентификацияни узида 
касблар дунёсига йуналганлик ва узаро таъсирни таъминловчи, касбий 
фаолиятда шахснинг потенциалини тулик амалга оширувчи, колаверса, 
танланган каебнинг натижасини хамда тараккиёт йуналишини олдиндан 
кура 
билувчи 
шахснинг 
когнитив, 
мотивацион 
ва 
ахлокий 
тавсифномаларини 
мужассамлаштирган 
интегратив 
тушунча 
деб 
хисобласак булади. Муайян бир ахлокий ва мотивацион тизимдаги, 
колаверса, шахеий касбига нисбатан субъектив муносабатлар билан 
хамоханг тарзда кечувчи шахснинг мехнат жамоасида тутган урни хакидаги 
тасаввурлари касбий идентификациянинг асосини ташкил килади. Бу 
гоялар 
касбий 
идентификация 
когнитив-мотивацион 
ва 
ахлокий 
компонентлар билан яхлитиликни ташкил килиши курсатиб берилган 
эмпирик тадкикотларда уз исботини топган.
Бу 
ёндошувда 
шахснинг 
узини 
узи 
англашидаги 
куйидаги 
саволларнинг узаро алокаси ва мухимлик даражаси алохида ажратиб 
курсатилган: “М ен кимман? Нима ва кандай киляпман?” - шахеий савол, 
мавжуд ижтимоий муносабатлар ва фаолият талаблари контекстида 
шахснинг узи хакидаги билимларни олишига йуналтирилган саволлардир; 
“М ен кандайман?” — ахлокий савол, уз менининг гоявий компонентларини 
англашга, турли вазият ва инсонларга нисбатан муносабатлар хакидаги
105


тасаввурларнинг 
ривожланишига 
йуналтирилган; 
“мен 
нимага 
интиляпман?” — мотивацион савол, бу саволга жавоб бериш учун аввало 
юкоридаги икки саволга аник жавоб бериш лозим.
Идентификациянинг когнитив, мотивацион ва ахлокий компонент- 
ларини ажратиб курсатар эканмиз, улар ичида когнитив компонентларни 
тадкик килиш мушкул эканини таъкидлаб утамиз, чунки, айнан когнитив 
компонент идентификация тузилишининг ядроси хисобланади.
Касбий 
идентификациянинг 
когнитив 
компонентига 
нисбатан 
анъанавий ёндошув Д.Н.Завалишинанинг ёзишича, инсоннинг касбдошлар 
гурухидаги меъёрлар, кадриятлар ва анъаналарни узлаштириши билан 
белгиланади. Ушбу вокелик касбий идентификация сифатида намоён 
булади: “ ,.Х,еч кандай касбий фаолият ва шахсий тараккиёт касблар 
дунёсини ва узини узи- англашга йуналтирилган субъектнинг когнитив 
фаоллигисиз амалга ошмайди”. Ушбу жараённи касбдошлар гурухидаги 
шахсларнинг узини узи англаши билан таккосласа булади. Муаллифнинг 
таъкидлашича, касбий идентификациянинг когнитив компонентларини 
касбий 
фаолият юритилаётган 
жамоанинг мухитига мос 
равишда 
субъектнинг шахсий хусусиятлари билан тулдириш лозим.
Идентификация жараёнида шахснинг узини мутахассис сифатида 
англаши мехнат жамоаси, иш жойини ичида содир булади. Бу макон узида 
факатгина ижтимоий мухитни - жамоани, ходим ва бошкарувчи 
мутахассисларни ёки факатгина касбий нормаларнинг ташувчиларини эмас, 
балки мехнат объектини, колаверса инсон уз фаоллигини йуналтирувчи 
вокеликни мужассамлаштиради. Е.В.Конева “касбий макон” тушунчасини 
мутахассис, инсонлар жамоаси иш олиб борувчи, атрофдаги вокеаларга уз 
таъсирини утказувчи объектлар тизими сифатида урганади. Муаллифнинг 
курсатишича, касбий макон тушунчасига нисбатан бундай ёндошув унинг 
касбий идентификация билан алокаларини осонгина урнатиш имконини 
беради: инсоннинг узини мутахассис сифатида хис килиши - айнан мана 
шу жихат уни айрим одамлар, объектлар, вокеалар ва масъулият доираси 
ичидаги шахснинг узи хакидаги тасаввуридир.
Демак, касбий идентификация замонавий психологик тадкикотлар- 
нинг илмий 
ва амалий ахамиятга эга булган предмети хисобланади. Бу 
интегратив тушунчада шахснинг касблар оламига, мехнат жамоаси ва кенг 
ижтимоий мухитга йуналишини таъминловчи, касбий фаолиятда шахе 
потенциалини тулик намоён килиш имконини берувчи, колаверса 
танланган каебнинг кутилаётган натижаларини ва шахсий тараккиёт 
имкониятларини олдиндан кура билувчи когнитив, мотивацион ва ахлокий 
тавсифномаларининг узаро алокаси акс этади. Касбий йуналганлик ва 
узини узи англаш касбий тараккиётнинг мухим курсаткичларидан бири 
хисобланади.
106


Психология мутахассислигининг6 умумий тенденциясига карамаган 
холда, охирги вактларда бирлашган психология артикуляциясига кизикиш 
ортмовда. Масалан, Anderson, 1996; Gilgen, 1987; Magnusson, 2000; Newell, 
1990). Стаатс (1963, 1991) унификация яъни бирлашишига амбициоз 
карашларни шакллантириб чикишди. Бу эса уз навбатида бихевиоризм деб 
номланди ва у анъанавий психология билан бихевиористик психологияни 
куприк сингари боглайди.
Стаатс “Хиссиётларнинг биологик роми каби, одам организми бутун 
хаёти ривожланиши давомида ижобийга якинлашишига урганган хулк 
репертуарларидан тузилган” деб таъкидлайди. Эмоционал туртки ва салбий 
эмоцияли стимуллардан кочиш. Бу модельни Стаатс бино сифатида 
ишлатган. Джон Блок эса, инсоннинг мураккаб когнитив феномен модели, 
масалан тил учун. Ш ундай килиб, хулк назариясини анча юкори булган 
когнитив жараён билан боглаб берди. Ш у билан бирга маъданият 
сепаратизмининг 

Download 11,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   240




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish