Б. М. Умаров, Ш. С. Шойимова



Download 11,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet88/240
Sana20.03.2022
Hajmi11,32 Mb.
#504309
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   240
Bog'liq
kasbij psixologiya Shoyimova

(деструктив
бощич
) .
Тинч йул билан мазкур фаолиятни четлаб утишга интилиш.
Мазкур фаолиятни намуна, шаблон курсатма асосида бажариш 
(пассив
даража).
Такомиллаштиршга бажариладиган иш элеметларини узгача килишга 
интилиш.
Бажарилаётган фаолиятни такомиллаштириш, бойитишга интилиш 
(ижодий босцич).
Психологик-педагогик адабиётларда касбий узини узи белгилаш 
жараёнига таъсир этадиган омилларнинг 4 гурухи ажратилади. Биринчидан, 
ижтимоий-иктисодий булиб у тараккиётнинг турли бокичларида жамият 
хаётига 
кириб 
келаётган 
ёшларга 
узларидаги 
мавжуд 
куч 
ва 
имкониятларини сарфлашга турли сохаларни таклиф этади. Биринчи 
навбатда бу касблар спектри уларнинг узгариши ва ривожланиш 
истикболлари жамиятнинг у ёки бу мутахассисларга эхгиёжига дахпдордир.
Ижтимоий-психологик омиллар иккинчи гурухни ташкил этади. 
Аввало инсон мактаб таълимигача ва кейин усиб тарбия олган мухит, оила, 
дустлар давраси, мактаб жамоаси ва шу кабилар.
Ижтимоий мухит таъсирида шахснинг кадриятли йуналганлиги 
каебларнинг турли гурухларига муносабати узига хос ижтимоий кутишлар 
установка ва стереотиплар шаклланади.
Учинчи гурух асл психологик омиллар дан иборат булиб, бу шахсий 
кдзикиш ва мойилликлар умумий ва специфик кобилиятлар акдий ва
113


шахсий 
ривожланиш 
даражаси 
хотира 
хусусиятлари, 
диккат 
моторикасининг узига хослиги ва шу кабилар.
Них,оят туртинчи гурух индивидуал психофизиологик хусусиятларни 
уз ичига олиб, улардан куп урганилгани нерв тизимининг асосий 
хоссаларини фаолият турларига муносабатини таъсири масаласидир. Улар 
психик жараёнлар кечишининг динамик тавсифномаларини белгилайди 
турли темпераментлар куринишида ифодаланади ва маълум фаолият 
турини бажаришга кумаклашиши, ё аксинча уни кийинлаштириши мумкин.
Касбий узини узи англашдаги кийинчиликлар касбий ярокдилик нима 
экани, унинг кандай шаклланишини билмаслик билан хам боглик. Исталган 
мехнатга маълум мулжалланганликни борлиги хакидаги нотугри фикр кенг 
таркалган. Узини билиб олмаслик касбий узини узи белгилашда асосий 
кийинчиликларни келтириб чикаради. Айрим укувчилар ифодаланган 
кизикиш кобилият ва мойилликка эга эмаслигига ишонса бошкалари 
накадар куп кизикиш ва кобилиятга эгаки танлайдиган касблар доирасини 
чеклашга кийналади. Учинчилари маълум касбий максадларга эга бирок 
зарур касбий ифодаланган сифатларга эга эмас. Укувчиларнинг аксарият 
купчилиги хатто ота-оналар хам купинча касб танлашда мехнат фаолиятга 
асосий эътибор бермасдан балки таълим муассасасини ёки укув 
фаолиятини хисобга олиб танлашни мулЖаллайдилар. Бу танлов у ёки бу 
фанга кизикишга асосланади. Аслида эса укув ва мехнат фаолияти орасида 
тегишли фан доирасида катта тафовут мавжуд.
Касбий узини узи англаш . жараёнидан олдин катта усмир ва 
успиринлик даври касбни бирламчи танлаш кичик мактаб ёшида амалга 
ошади унинг учун касблар хакида кам дифференциаллашган тасаввурлар 
хос. Бу боскичда камдан кам укувчи у ёки бу касбни эгаллай олиш 
имкониятлари хакида уйлайди, касблар хакида эса ташки атрибутлар кийим 
бош узини тутиш ва шу кабиларга караб фикр юритади. Бу ёшдаги болалар 
шахси психик хоссалари ривожланишида экани сабабли уларда купинча 
баркарор кизикиш ва мойилликлар булмайди. Айнан шу даврда (6-7) 
укувчиларни касблар дунёси билан таништириш турли фаолият турларида 
узини синашга имконият бериш лозим, купинча шу ёш даврида юзага 
келган кизикишлар келгуси касбий танлов учун асос булади.
7-8 синфдан бошлаб касб танлаш ва унга тайёргарлик долзарб булгач 
укувчилар булажак касби хакида жиддий уйлай бошлайди узининг 
психологик ва психофизиологик “захираларнинг” бахолаш га уринади. 
Мактаб укув фанларини янгидан аввало булажак касби учун зарурлиги 
нуктаи назардан бахолашни бошлайди. Бу холда катталарнинг асосий 
вазифаси укувчига узини билишда уз имкониятлари хулк мотивларини 
индивидуал психофизиологик имкониятларини тушунишда ёрдамлашиши
114


ва бу билимлардан касбий узини Узи англаш жараёнида фаол 
фойдаланишдан иборат.
Бу ишиинг пировард максади-укувчини мустакил уйлаб онгли 
равишда касб танлашга етаклаш ва мактаб шароитида имкони борича 
касбга дастлабки психологик тайёргарликни таъминлашдир. Укувчилар 
билан бундай тарзда иш олиб боришда гурух ва индивидуал касбий 
консультатциялар шаклидан фойдаланиш максадга мувофик.
Психологик адабиётларда касбий консультатция дастурида учта 
жихатни фаркдаш мухим томондан эътироф килинган. Булар ахборот 
ташхис ва асл консультация ёки коррекция ва бошкалар.
Ахборот кисми касб танлаш коидалари хакида сухбат касб танлашда 
йул куйиладиган типик хатолар тахлили касблар таснифи жумладан, 
Е.А.Климов касбга йуналтириш учун ишлаб чиккан таснифи билан 
танишишни уз ичига олади. Диагностик жихат укувчининг касбий 
йуналганлиги унинг билишга кизикишлари хусусиятлари касбий режаси 
мавжудлиги ва шаклланганлик даражаси касбий мотивация хусусиятларини 
аниклаш, урганиш, шунингдек, айрим индивидуал-психологик хусусиятлар 
тахлилини уз ичига олади.
Агар консультатив жихат бирламчи касбий консультатциянинг 
якунловчи кисми булиб у сухбат шаклида утади. Сухбат спецификаси ва 
вазифалари индивидуал психологик хусусиятлар касб танлаш вазияти 
касбий режани шакллаганлиги психодиагностика натижасида олинган 
маълумотлар билан белгиланади.
Касбга йуналтириш ишининг марказий бугини укувчининг мехнат 
фаолияти турларига кизикиш ва мойилликларини аниклаш саналади. 
Ифодаланган кизикиш ва мойиллиги булган укувчилар булгуси касбини 
танлашда деярли кийналмайди. Улар учун уз танлови тугрилиги психолог 
томонидан тасдакланиши долзарб халос. Бирок куплаб укувчилар аник 
кизикиш ва мойилликларга эга эмас, ёки уларни булгуси касбий фаолияти 
билан богланмайди. Мойилликларнинг асосий курсаткичи укувчилар 
томонидан фаолиятнинг маълум тури ва мактаб фанларидан ташкари 
мажбурлашсиз, балки ички ундов ва эхгиёжига кура шугулланишга 
интилишдир.
Психолог В.Шубкин кизикарли маълумотларни 
келтириб угади, 
маълум 
булишича 
мактабни 
битириб 
чикаётган 
ёшлар 
физик, 
радиомутахассис, математик, учувчи, геолог, врач, адабиёт ва санъат 
ходими касбларини жуда юкори бахолар эканлар. Хизмат курсатиш 
сохаларига оид касбларнинг сотувчилар, умумий овкатланиш, коммунал 
корхоналар 
ходимлари, 
тикувчилар, 
шунингдек, 
хисобчилик, 
иш 
юритувчилик, бухгалтерлик касбларининг мавкеи жуда паст экан. 
Г.Кулагин хам мактабни битириб чикаётганлар орасида турли касбларнинг
115


кандай мавкеига эга эканлиги хакида асосли маълумотларни келтиради. 
Ана шу 
ёшлар 
80та касбни мухимлигига караб 

Download 11,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   240




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish