B. Keldiyev toshkent 2014

J a v o b
. Pishiq arqon o‘rtasiga osilgan tosh (8-rasm), uning 
pnshiqlik
7-rasm chegarasidan ortiq bo‘lgan katta kuchlanish hosil qiladi va pishiq arqon 
uziladi
. 
10. Bo‘sh papiros qutisining bir burchagiga oldindan qandaydir kichik og'ir jism 
(masalan, temir gayka) joylashtiramiz. Qutini stol chetiga shunday qo‘yish kerakki, 
uning to‘rtdan uch qismi stol chetidan chiqib tursin, jism turgan qismi esa stol ustida 
yotsin. 
Qutiga nima solinganini bilmagan viktorina qatnashchilariga, nima 
uchun quti tushib ketmayotganligini aytib berishni so‘rash kerak. 
J a v o b.
O g'ir jism yaqiiiga jo yla shgan qutnning 
og'irlik markazi polning yuzi bilan bir tekislikda yotadi. SHuning uchun quti 
muvozanatda bo‘ladi. 

---

8 
11. Hajmi va shakli bir xil bo‘lgan ustma-ust taxlangan ikki bo‘lak 
yog'och brusokni uch burchakli prizmaning uchiga qo‘yib, muvozanatga 
keltirishga harakat qilamiz (9-rasm). Brusokning yarim bo‘lagi
 B
bosib 
ketadi. Agar brusokni ajratib tarozining ikki pallasiga qo‘ysak, unda
A
bo‘lagi bosib ketadi. Hodisani tushuntiring.
J a v o b.
Tortish natijasida brusokning
 V
bo‘lagi
 A
bo‘lagi- dan yengil bo‘ladi. U o‘ng 
tomonining oxiri qo‘rg'oshin tiqin bilan berkitilgan silindrik bo‘shliqqa ega. SHuning uchun
 
V
bo‘lakning og'irlik markazi tayanch nuqta
 S
dan uzoqda yotadi, uning og'irli- gining 
aylanish momenti bu nuqtaga nisbatan
 A
bo‘lakka qaraganda katta. 
12. Ingichka tunuka bo‘lagini (tasmasini) qalam ning ingichka uchida 
muvozanatlaymiz. Agar bu bo‘lakning bir uchini egsak muvozanat buziladimi? Javobni 
tajribada tekshiring. 
J a v o b.
Ingichka tunuka bo‘lagining muvozanatlashgan ogir- lik markazi tayanch 
iuqtasiga tushadi. Agar ingichka tunukaning o‘pg tomonidagi uchini egsak, unda uning 
og'irlik markazi
S
chapga yumon siljiydi (10-rasm), bunda og'irlik markazi tayanch nuqta- 
sining ustnga tushmaydi va ingichka tunuka tushib ketadi. 
10-rasm 
13. Yog'ochdan radiusi 5
sm
va qalinligi 3
sm
bo‘lgan disk yasaymiz.
Diskning diametri bo‘ylab diametri 2
sm
bo‘lgan kanal o‘yamiz va uning 
tubiga erkin kira- digan silindrik qo‘rg'oshin yukni joylaymiz (11-rasm). 
11-rasm 
12- rasm 

---

9 
Diskning ikkinchi tomonini tiqin bilan berkitamiz va uning hamma tomoniga qog'oz 
yopishtiramiz. Diskning old tomoniga akrobatning figurasini chizamiz. Tekis stol ustida 
figuraning oyog'i har doim pastda joylashadigan holda diskni dumalatish kerak. Agar 
diskni egib yukni qarama-qarshi tomonga siljitsak, figura oyog'i yuqoriga bo‘lib 
joylashadi. Asbobning tuzilish «sirini» tushuntiring.