B. Keldiyev toshkent 2014

J a v o b.
Agar silindrni soat strelkasi bo‘yicha aylanadi, havo oqimi esa undan pastdan 
yuqoriga qarab oqib o'tadi desak, hodisaning fizik mohiyati o‘zgarmaydi. Bu holda 57- b 
rasm silindr yuqorisidagi havo oqimini silindrning aylanish tezligiga teskari yo‘nalnshligini 
ko‘rsatadi, pastda esa uni tezlik yo‘nalishi bilan havo oqimining yo‘nalishi mos tushadi. 
Shuning uchun havo oqimining tezligi silindrga nisbatan yuqorida (bosim esa katta), pastga 
nisban kichik. Dumalab tushayotgan silindrning traektoriya shakli shu bosimlar farqi bilan 
tushuntiriladi
. 
72. Sopol silindrning (stakan) og'zini shisha naycha o'tkazilgan rezinka 
tiqin bilan berkitamiz. Bu rezinka naychaning ikkinchi uchini og'zi tiqin 
bilan berkitilgan va bu tiqin orqali suvli idishga o‘tkazilgan ikkinchi 
shisha naycha bilan ulaymiz. Bu idishning ichiga bir uchi ingichkalashgan 
va ikkinchi uchi dishning tubigacha tegadigan shisha maycha kiritamiz 
(58-rasm).
Og'zi pastga to‘ntarilgan katta stakanni vodorod bilan to‘ldiramiz va uni 
sopol silindrga kiygizamiz. Pastdagi suvli idishdan ingichkalashgan 
naycha orqali suv f ontan bo‘lib otilib chiqa boshlaydi. Hodisani 
tushuntiring.

---

29 
Izoh. V odorodni 58- rasmning chap tomonida ko‘rsatilgan idish 
yordamida olish mumkin. Idish tubiga rux bo‘lagini tashlaymiz va uning 
ichiga xlorid kislotaning 50%li suvli eritmasini quyamiz.
J a v o b.
Tez harakatlanuvchan vodorod molekulalari sopol idish ichnga undan chiqib 
ketayotgan havo molekulalariga nisbatan juda katta tezlik bilan kiradi. Sopol idish ichida 
molekulalar ning soni ortadi, bosim ko‘tariladi va fontan hosil bo‘ladi
. 
SUYUQLIKLARNING HARAKATI 
73.
Suvli taran.
Katta shisha voronkaning uchini shisha troynikli rezinka 
naycha bilan va bu rezinka naychani esa uchi ingichkalashgan shisha 
naycha bilan ulaymiz (59-rasm). Voronkaga such quysak, suv troynikning 
ochiq tirsagidan to‘kila boshlaydi A gar bu 
tirsakni barmoq bilan 
tez berkitsak, uchi 
ingichkalangan shisha naycha orqali voronkadagi 
suv sathidan balandga suv fontan bo‘lib otila 
boshlaydi. Hodisani tushuntiring. Bu tutash 
idishlar qonuniga xilof emasmi? 
J a v o b.
Troynikning ochiq tirsagini barmoq bilan 
berkitganimizda 
inersiya bilan harakatlanayotgan suv 
yuqoriga intiladi va naychaning ingichkalashgan uchi orqali 
o‘tib, o‘z tezligini orttiradi. Suvning kinetik energiyasi 
voronkadagi suv sathidan balandda 
fontan hosil qiladi. Tutash idishlar 
qonuni faqat muvozanatda bo‘lgan suyuqliklarga taalluqlidir.Va uni suvli taranga qo‘llay 
olmaymiz. 
74. Suyuqlik hamma vaqt bir xil tezlikda oqadigan "Mariotta idishining" ishini 
tekshiring (60-rasm).