B. Keldiyev toshkent 2014

 
HARAKAT VA KUCHLAR 
1. Qalin qog'ozdan diametri 30
 sm
bo‘lgan doira qirqib, uning markazi 
orqali tush bilan qalin chiziq o‘tkazamiz. 
Doira markazidan teshik ochib, uni proigrivatel diskiga kiydiramiz.
A ylanayotgan diskning aylanishi aslida tekis, ammo yontomondan 
qarasak, u tekismas aylamayot- ganga o‘xshaydi, nima uchun? 
J a v o b. Aylanayotgap jismga yon tomondan qarasak, ko‘rinma tezlik haqi- qiy tezlik 
vektorining ko‘ rish nuriga perpendikulyar bo‘lgan to‘gri chiziqdagi pro- yeksiyasiga 
teng (1-rasm) 
1-rasm 
Ishchi g'altakka o‘ralgan arqonning bir uchidan tortmoqda. Bunda g'altak 
yerga sirpanmasdan dumalaydi (2- rasm).

---

5 
2- rasm. 
G'altakdagi bir o‘ram arqonning yechilishi uchun ishchi qancha yo‘l bosishi kerak? 
G'altak barabanining va g'o‘la diskining aylana uzunliklari muvofiq ravishda l va 
 l
1

ga teng. 
3-rasm 
Ja v o b.
G'altak bir joyda turib aylangaiida l
 m
arqonni yechish uchun ishchi
 l 
m
yo‘l bosishi kerak. Ammo bunda g'altak
lm 
masofaga dumalaydi. Demak, 
ishchi hammasi bo‘lib
 l +l
1
 m
yo‘l bosgan. 
3. Turistning harakat grafigidan (3-rasm) foydalanib quyidagi savollarga 
javob bering: 
a) turist yo‘lning II qismida qanday harakat qilgan? 
b) yo‘lning qaysi qismlarida u transportning qaysi turidan foydalangan? 
v) u qachon va qancha dam olgan? 
g) u qachon uyga qaytgan? 
Javob
a) II qism grafigidan turist yo‘lga chiqqanidan 2 soat o‘tgach uyga qaytishga 
majbur edi. 
b) Agar turistning harakatini tezlik bo‘yicha qarasak, I, II va III qismlarda piyoda 
yurgan. V qismda velosipedda yoki otda, VII qismda avtomobilda yoki motosiklda yurgan, 
uyga (IX qism) samo- lyotda kelgan. 
v) Turist IV, VI qismlarda 1 soatdan, VIII qismda 3 soat dam olgan. 
g) Turist uydan chiqqandan so‘ng 15 soatdan keyin uyga qaytgan. 
4.Diametri 20
 sm
bo‘lgan karton chambarakning ikki tomoniga qalin qog'oz 
yopishtirilgan. Chambarak ichiga yukni taxminan shunday mahkamlash 
kerakki, uni tajriba vaqtida o‘quvchilar ko‘rmasin. Shunday chambarak 

---

6 
qiya tekislik bo‘ylab yuqoriga dumalaydi (4-rasm). Bu hodisaning sababini 
tushuntiring.