B. Keldiyev toshkent 2014

J a v o b.
Havo alangaga nisbatan katta zichlikka ega bo‘lib, u aylanishda aylanish o‘qidan 
nechog'li ko‘p uzoqlashishga harakat qiladi va unga tomon alangani siqadi
. 
18. Yer atrofida orbita bo‘ylab harakatlanayotgan sun’iy yo‘ldosh ichidagi 
narsalarning Yerga tortilmas- ligini isbot qilish mumkinmi? 
16-rasm. 
J a v o b.
Yo‘q. Yerning torgish kuchi hech qachon yo‘qolmaydi. yo‘ldoshning orbnta 
bo‘ylab qilgan harakatini ikki harakatning geometrik yig'indisining natijasi deb qarash 
mumkin: 
1)
Io‘ldoshning va uning ichidagi hamma narsalarning bir xil tezlannshda 
Yerning og'irlik markaziga tushishi natijasida ular bir-birini bosmaydi 
(vaznsizlik). 
2)
Orbitaga urinma bo‘ylab, tezligi 7,9 km/sek dan katta bo‘lgan harakat.(16- 
rasm) 
19*. Chig'irning yo‘g'on valiping aylana uzunligi 
l sm,
ingichka valining 
aylana uzunligi esa
 l
1
 sm
(17- rasm). Chig'ir dastasi aylanganda chizgan an- lananing uzunligi
sm. 
Dasta bir aylanganda S? yuk qancha balandlikka ko‘tariladi? CHig'irda 
kuchdan qancha yutiladi? Bu chig'irning oddiy chi- g'irdan afzalligi nima- 
da? 

---

11 
17-rasm 
J a v o b.
Dasta bir aylanganda katta diametrli valga
 I sm
arqon o‘raladi, kichik diametrli 
valga esa
 1\ sm
arqon o‘ralali. Arqonning erkin bo‘lagi esa
 l-l
1 
sm
ga qisqarali. Demak, yuk (
l-
l
1
)/2 balandlikka ko‘tariladi. Ishlar tengligi shartilan
 LR
=(
l-l
1
)/2Q.Demak, P=(
l-l
1
)/2LQ bupda
 
R
—dastaga qo‘yilgan kuch. 
Shunday qnlib, 17- rasmda tasvirlangan chig'irdan foydalanilganda kuchdan yutish vallar 
aylanalarining uzunliklari ayirmasiga proporsioialdir (u ayirmani juda kichkina qilish 
mumkin), demak kuchdan ko‘p yutish mumkin
. 
20. Ikkala aravachalardan (18-rasm) qaysi biri stol chetigi tezroq 
boradi? Aravachalariing massasi bir xil.
Javob.
Goshning og'irligi ikki jismga: toshning o‘ziga va aravachaga tezlanish beradi; 
so‘l kuchi faqat aravachaga qo‘yilgan. Demak, ikkinchi holda aravacha katta tezlanish bilan 
harakat qiladi. 
21*. Nyutonning uchinchi qonuniga asosan otning chanaga ko‘rsatgan ta’sir kuchi, 
chananing otga ko‘rsatgan ta'sip kuchiga teng. Nima uchun chanalar teskari tomonga 
harakatlanmasdan, har doim ot ketidan harakatlanadi?