B. Keldiyev toshkent 2014

J a v o b.
Chambarakching yuqoriga qarab dumalashiga qaramasdan, u boshqa har xil jismlarga 
o‘xshash og'irlik ta’sirida shunday harakatlanadi- ki, bunda uning og'irlik markazi
 S
pastga tushadi
. 
mmadimi? Javobning to‘g'riligi tajribada sinab ko‘rilsin. 
5. Stol ustida turgan yengil yog‘och sharni qo‘l tegizmasdan va stol 
chetiga dumalatmasdan banka ichiga qanday tushirish mumkin? 
J a v o b.
Sharni banka bilan berkitib, uni banka ichida aylanma harakatga keltirib, 
banka devorlari bo‘yicha yumalashga majbur qilamiz va tezgina bankaning tagini pastga 
qilib ko‘taramiz. 
6*. Shar
 AB
qiya devorga tegib,
 BC
gorizontal tekislikda yotibdi (5- rasm).
Jismning og‘irligi
R
ni Q devorga perpendikulyar va R polga parallel 
bo‘lgan tashkil etuvchilarga ajratamiz. Tashkil etuvchi Q devorning 
qarshiligi orqali yo‘qotiladi, 
R kuch esa sharni o‘ng tomonga 
harakatlantirishi kerak.Bu muhokama to‘g‘rimi? Agar noto‘g‘ri bo‘lsa,
xato nimada? 
5-rasm
J a v o b.
Devor ga bo‘lgan qarsh ilik kuchini yengu vchi kuch bor deb xatoga yo‘l 
qo‘ yilgan, chunki shar devor ga b osma ydi, uniig o g‘irligi esa butunlay gori zontal 
reaksiya tekisligi bilan muvozanatlashadi. Agar bu kuch tenglashmaganda edi, u 
sharni harakatga keltirar edi
. 
7. Stolda 6-
a
rasm bo‘yicha qurilma yig‘ing.
P
yuk Q yuk bilan 
muvozanatlashadi. Agar ipning oxirgi uchini
A
ilgakdan
B
ilgakka 
ko‘chirsak, muvozanat saqlanadimi? Javobning to‘g‘riligi tajribada sinab 
ko‘rilsin.
J a v o b.
Agar
 P
va Q yuklar muvozanatda bo‘lsa,
 P
=Q/2 bo‘ladi. Ipning oxirgi uchi
 B 
nuqtaga mahkamlangan bo‘lsin.Q kuchni iplar yo‘nalishi bo‘yicha ikki
F‘
va
F
1
tashkil 
etuvchilarga ajratamiz. 

---

7 
(6-b rasm). Vaholanki, F=F
1
> Q/2. Demak, F, kuch
P
yukni bosib ketadi va muvozanat 
buziladi. 
6-rasm 
8.
YOG
'
OCH
taxtaga
 A
ilgalkni burab kirgizamiz (7-rasm) va undan qandaydir 
masofada uchiga kinchkina
S
mis qoqilgan B yog'och ustunni tik holatda 
o‘rnatamiz. Ipning bir uchini
A
ilgakka bog'lab, ipni tortib
S 
mixga bir 
necha o‘raymiz va uni gorizontal yo‘nalishda tortamiz. Ip qayerda uziladi:
 
AS
qism- dami yoki
 SD
qismdami? Javobni tajribada tekshi- ripg.
J a v o b. Ip
AS
qismda uziladi, chunki
AS
qismga ta’sir snlgan kuch,
SD
gorizontal 
qismdagi tortishish kuchidan katta. Bu esa shu hol uchun yasalgan kuchlar uchburchagini 
tekshirishdan ko‘rinadi. 
9. Ingichka pishiq arqonga, uning pishiqlik chega- 
rasidan bir oz yengil bo‘lgan tosh osamiz. Pishiq ar- 
qonni ikki ustun orasiga tortamiz va shu toshni uning 
o‘rtasiga osamiz. Arqon uziladi. Hodisani tushuntiring.