B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

I. Uglevodorodlarni oksidlash
Uglevodorodlarni oksidlab qimmatli mahsulotlardan yog‘, spirt-
lar va kislotalar, olefinlar oksidi, fenol, adipin kislota hamda boshqa-
lar olinadi.
Biroq  uglevodorodlarni  oksidlash  jarayonlari  uchun  o‘ziga  xos
jiddiy kamchiliklar mavjud.
Birinchidan, uglevodorodlarni oksidlanish jarayoni, odatda, zan-
jirli radikal mexanizm bo‘yicha boradi: radikallar ilk molekulalarni
duch  kelgan  nuqtalariga  hujum  qiladi,  oqibatda  oksidlash  jarayoni
ko‘p yo‘nalishlar bo‘yicha, ya’ni noselektiv ketadi.
Ikkinchidan, oksidlash o‘sib boruvchi ekzotermiklik bilan boradi:
oksidlash  qanchalik  chuqur  borsa,  shunchalik  ko‘p  issiqlik  ajralib
chiqadi,  shuning  uchun  oksidlash  jarayonini  boshlang‘ich  bosqich-
larda to‘xtatib qolish qiyin, shu bilan birga birinchi bosqichlarda oli-
nayotgan oksidlash mahsulotlari eng qimmatli hisoblanadi.

---

60
Ushbu muammolarni yechish yo‘llari quyidagilardan iborat:
1. Nokatalitik oksidlashdan selektivlikni oshiradigan katalitik ja-
rayonga o‘tish.
2. Maqsadga muvofiq mahsulotlarni olishni ta’minlaydigan kislo-
rodni spetsifik tashib o‘tuvchilarni ishlatish.
3.  Хomashyoni  sintetik  tayyorlash  yoki  ilk  xomashyoga  ular-
da  bo‘shang  nuqtalarni  vujudga  keltiruvchi  maxsus  moddalardan
qo‘shish (ushbu nuqtalar orqali oksidlash maqsadga muvofiq mahsu-
lotlar hosil bo‘lishiga olib keladi).
Neftkimyo  sanoatida  quyidagi  turli  uglevodorodlar  oksidlanadi-
lar: parafin, olefin, aromatika, naften.