B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

4.1.2. Butanni degidrirlash
Butandan butadien olish eng keng tarqalgan usuldir. Hamdo‘stlik
mamlakatlarida  etil  spirtidan  butadien  olish  usulidagi  mos
ko‘rsatkichlarga nisbatan butanni ikki bosqichli degidrirlash jarayoni
orqali olingan butadienning tannarxi 8% ga, nisbiy kapital xarajatlar
70% ga pastdir. Sanoatda butadien C
4
uglevodorodlaridan olishning
2 usuli ishlatiladi:
1. Butanni ikki bosqichli degidrirlash.
2. Butanni bir bosqichli degidrirlash (Gudri usuli) xorijda keng
ishlatiladi.
4.1.2.1. Butanni ikki bosqichli degidrirlash
Butanni ikki bosqichli degidrirlash yo‘li bilan butadien olish qu-
yidagi ikki bosqichdan iborat bo‘ladi:
1. n – Butanni degidrirlab n–butilenlarni olish.
2. n – Butilenlarni degidrirlab butadien olish.
4.1.2.1.1. Butanni degidrirlab n-butilenlarni olish
n – butanni degidrirlash reaksiyasi quyidagi chizma bo‘yicha ke-
tadi:
2 2 5
2 3 370
0
2
2 2 2
2 200
C H OH ZnO Al O
C CH CH CH H O H
kka
/
,

→

=
=
+
+
−
ll kg
/

---

39
Reaksiyani issiqlik yutilishi va hajmni ortishi bilan borishi sabab-
li, degidrirlash jarayoni uchun yuqori harorat (550–580ºC) va quyi
bosim (atmosfera) juda ma’qul keladi.
Katalizator sifatida quyidagi tarkibli yoyuvchi aluminiy oksidida-
gi xrom oksidi ishlatiladi: 40% CrO
3
, 10% BeO va 50% Al
2
O
3
.
Uglevodorodlarni  parchalanish  va  zichlanish  jarayonlari  yuqori
haroratda katalizator ishtirokida borib, katalizator yuzasida uglerodli
moddalar koks yig‘ilishiga olib keladi. Bu esa faollikni pasayishiga
sabab bo‘ladi. Shuning uchun katalizator davriy ravishda regenerat-
siya qilinib, yuzasidagi ko‘mir moddalar yoqiladi.
n–butanni  konversiyasi  (parchalangan  xomashyoni  reaktordan
o‘tkazilgan  miqdoriga  nisbati)  35%  dan  oshmaydi.  n–butilenlarni
salmog‘i  xomashyoni  ko‘p  marta  retsirkulatsiya  qilingandan  keyin
parchalangan butanga nisbatan 80% ga yaqindir. Degidrirlash nati-
jasida gazlar tarkibida 25–30% butilenlar mavjud bo‘lib, ular butan–
butilen fraksiyasidan suvli atseton yordamida ekstrfaol haydash bilan
ajratib olinadi. Bunda butilenlar miqdori 77% gacha ortadi.
Butanni  degidrirlash  jarayoni  quvurchali  reaktorlar  (384  quvur-
cha, Ø50 mm, l = 3m, 27% xromli po‘latdan tayyorlangan)da stat-
sionar katalizatorlarda amalga oshiriladi. Yarim reaktorlar degidrir-
lashda, qolgan yarmisi esa regeneratsiyada ishlaydi.
Usulning  kamchiliklari  sifatida  jarayonni  davriyligi,  metall  sar-
fining ko‘pligi, kichik ishlab chiqarish quvvati, katalizatorni yetarli
bo‘lmagan bir tekis isishini (ayrim yerlarda katalizatorni isib ketishi-
ga olib keladi) sanab o‘tish mumkin. Rossiyada butanni degidrirlash
jarayoni «qaynar» qavatli katalizatorda birinchi bo‘lib amalga oshi-
rildi. Degidrirlash va regeneratsiya jarayoni alohida apparatlarda olib
boriladi. Reaktor va regeneratorlar parallel joylashgan (3-chizma).
Reaktor  seksiyalashtirilgan.  Reaktorning  seksiyalashtiriluvchi  –
kata lizator  qattiq  zarrachalarini  intensiv  aralashishini  kamayishiga,
bu esa n–butilenlar salmog‘ining oshishiga olib keladi.

---

40
Reaktorning texnik xarakteristikasi.
1. Аpparatning yuqori qismidagi ortiqcha bosim – 0,3 kgs/sm
2
.
2. Аpparatning quyi qismidagi ortiqcha bosim – 1,35 kgs/sm
2
.
3. Muhit – kuchli eroziyali, kuchsiz korroziyali.
4. Korpus materiali – uglerodli po‘lat.
5. Ichki futerovka materiali – o‘tga chidamli g‘isht.
6. Ichki sirt materiali – yuqori legirlangan po‘lat.
7. Аpparatning maksimal balandligi – 28400 mm.
8. Tashqi korpus bo‘yicha diametr – 6400 mm.