B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov

 
Mashq
 
–  aqliy  yoki  amaliy  (jismoniy)  harakatlarni  bajarish  ko’nikmalarini 
egallash  yo’lida  muayyan  amal,  harakatni  ko’p  marta  takrorlash.  Mashq  va 
odatlantirish  o’quvchi  uchun  ongli,  ijobiy  jarayondir.  Mashq  natijasini  ko’nikma, 
odat,  yangi  bilimlar  hosil  qilinadi,  o’quvchining  aqliy  qobiliyati  o’sadi,  axloqiy 
sifatlari boyiydi, hayotiy tajribasi ortadi.  
 
Mashqlar  (mashq  qildirish)
 
metodi 
–  muayyan  xatti-harakatlarni  ko’p 
marotaba 
takrorlashga 
qaratilgan 
harakat 
mohiyatini 
ifodalovchi 
metod. 
Mashqlantirish  natijasida  muayyan  ko’nikma,  odat,  yangi  bilimlar  hosil  qilinadi, 

---

 
129 
o’quvchining aqliy qobiliyati o’sadi, axloqiy sifatlari boyiydi, hayotiy tajribasi ortadi.  
Pedagogik  amaliyotda  mashq  qildirishning  quyidagi  turlaridan  foydalaniladi:  1) 
faoliyatda  mashq  qilish;  2)  kun  tartibi  doirasida  bajariladigan  mashqlar;  3)  maxsus 
mashqlar. Faoliyatda mashq qilish mehnat, ijtimoiy va jamoa faoliyatini tashkil etish, 
o’zaro munosabatlarni yo’lga qo’yish odatlarini tarbiyalashga qaratilgan.  
Mashqlar  metodlari  quyidagi  metodlardan  tarkib  topadi:  1.  Mashqlar
 
– nazariy 
(aqliy) yoki amaliy (jismoniy) harakatlarni bajarish ko’nikmalarini egallash yo’lidagi 
ko’p  marta  takrorlanishlar  bo’lib,  mashqsiz  ko’nikma,  malakalarni  shakllantirish 
mumkin  emas;  mashqlar  og’zaki,  yozma,  grafik  (texnik  jarayonlarni  yoritish), 
ijtimoiy-foydali,  jismoniy  va  b.  turlarga  bo’linadi.  2.  Yozma  mashqlar  –  ta’limning 
tarkibiy 
qismi 
sifatida 
zaruriy 
ko’nikma, 
malakalarni 
shakllantirish 
va 
mustahkamlash  uchun  qo’llaniladi.  Diktant,  insho,  masala,  misol,  referat  yozish, 
tajribani  yoritish  yozma  mashq  sanaladi.  3.  Grafikaviy  ishlar  –  texnik  jarayonlar 
(geografiya,  fizika,  matematika,  chizmachilik,  rasm,  texnologik  ta’lim)da  keng 
ko’lamda foydalaniladi yozma ishlar.  
Mashqlar  metodining  samarasi  quyidagi  shartlar  inobatga  olinganida 
ta’minlanadi:
 
mashqlarni  bajarishga  nisbatan  ongli  yondashish;  bajarish  qoidasini 
bilish;  vaqt  bo’yicha  takrorlanishning  to’g’ri  taqsimlanishi.  Odatda  mashqlarni 
bajarish  quyidagi  bosqichlarda  kechadi:  1)  o’qituvchi  tomonidan  faoliyat  maqsadi, 
mazmunining  tushuntirilishi;  2)  o’qituvchi  tomonidan  topshiriqni  bajarish  ketma-
ketligining bevosita ko’rsatilishi; 3) o’qituvchi nazorati ostida o’quvchilar tomonidan 
o’quv  harakatining  dastlabki  bajarilishi;  4)  zarur  ko’nikma  va  malakalar 
shakllangunicha o’quv harakatlarning ko’p bor takrorlanishi.