B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov

 
Tarbiya  tamoyillari
  –  tarbiya  nazariyasi  mazmuni,  maqsadi,  vazifalari, 
qonuniyatlari,  tarkibiy  tuzilmasi,  shakl,  metod  va  vositalarining  umumiy  mohiyatini 
ifodalovchi  asosiy  g’oya,  yetakchi  qoida,  boshlang’ich  asoslar.  Tarbiya  jarayoni 
quyidagi  tamoyillar  asosida  tashkil  etiladi:  tarbiya  maqsadining  aniqligi;  bolalar  va 
kattalarning  birgalikdagi  faoliyati;  ixtiyoriylik;  yo’naltirilganlik;  o’z-o’zini  anglash; 
jamoaviylik; insonparvarlik; ilmiylik; pedagogik jarayonning hayot va amaliyot bilan 
bog’liqligi;  izchillik,  uzluksizlik,  tizimlilik;  ko’rsatmalilik;  estetik  g’oyalar 
ustuvorligi. 
Tarbiya  tamoyillari  quyidagi  mazmunga  ega:  1.  Tarbiya  maqsadining  aniqligi. 
O’zR  mustaqilligining dastlabki yillaridayoq respublikada amalga oshirilishi ko’zda 
tutilayotgan tarbiya maqsadi aniq belgilab olindi. O’zRning “Ta’lim to’g’risida”gi va 
“Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi to’g’risida”gi Qonunlari g’oyalariga ko’ra ijtimoiy 
tarbiyaning asosiy maqsadi – erkin, ijodkor, mustaqil fikr egasi bo’lgan komil inson 
va  malakali  mutaxassisni  tarbiyalab  voyaga  yetkazishdan  iborat.  2.  Bolalar  va 
kattalarning  birgalikdagi  faoliyati.  O’qituvchi  (tarbiyachi)  tomonidan  milliy  va 
umuminsoniy qadriyatlarning to’g’ri anglanishi tarbiya jarayonida o’quvchi faolligini 
ta’minlashga  yordam  beradi.  3.    Ixtiyoriylik.  Tarbiyalanuvchilarning  iroda 

---

 
186 
erkinligisiz  tarbiya  g’oyalari  mohiyatini  qaror  toptirish  mumkin  emas.  Tarbiya 
jarayoni  oqilona  tashkil  etilsa,  bir  vaqtning  o’zida  o’quvchi  va  o’qituvchi 
ma’naviyatini  boyitishga  xizmat  qiladi.
 
4.  Yo’naltirilganligi.  Mazkur  g’oya  ta’lim 
muassasasi  amaliyotining  markaziy  nuqtasida  tarbiyaviy  ishlar  dasturi,  tadbirlar, 
ularning  shakl,  metod  va  vositalari  emas,  balki  o’quvchi  turganligini  anglatishga 
xizmat  qiladi.  Shuningdek,  yo’naltirilganlik  tarbiya  jarayonining  shaxsga  milliy  va 
umuminsoniy  qadriyatlarni  anglatish,  bilim,  ko’nikma  va  malakalar  birligi  asosida 
har  tomonlama  shakllanishi  uchun  xizmat  qilishini  ham  anglatadi.  5.  O’z-o’zini 
anglash.  Tarbiya  insonda  e’tiqod,  demokratik  qarashlar  va  hayotiy  pozitsiyaning 
shakllanishiga  olib  keladi.  Tarbiya  mazmunining  eng  muhim  unsurlaridan  biri  – 
insonning  hayotiy  o’z-o’zini  anglashi,  o’z  shaxsiy  hayoti  va  faoliyatining  subyekti 
sifatida  e’tirof  etilishi  bilan  tavsiflanadi.  6.  Jamoaviylik.  Tarbiyaviy  ishlar 
mazmunida  jamoaga  nisbatan  ijobiy  munosabatni  qaror  toptirish  yotadi.  Jamoa 
yordamida  shaxs  kamoloti  ta’minlanadi,  unda  moddiy  borliqni  anglash, 
insonparvarlik  va  o’zaro  hamkorlik  tuyg’ulariga  ega  bo’lishi  uchun  zarur  sharoit 
yaratiladi.  7.  Insonparvarlik.  Tamoyil  tarbiya  jarayonida  o’quvchi  shaxsini  hurmat 
qilish,  uning  qiziqish,  xohish-istaklarini  tushuna  olish  zarurligini  ifodalaydi.  8. 
Ilmiylik.  Tarbiya  jarayonining  mazmuni,  shakl,  metod  va  vositalarining  zamonaviy 
fan  va  texnika  darajasiga  muvofiq  kelishini  ifodalaydi.  9.  Pedagogik  jarayonning 
hayot  va  amaliyot  bilan  bog’liqligi.  Mazkur  tamoyil  o’zida  o’quvchilar  tomonidan 
o’zlashtirilayotgan  nazariy  bilimlarning  hayotiy  voqeliklarga  asoslanishi,  amaliyot 
bilan bevosita bog’liqligini ta’minlash maqsadga muvofiqligini yoritadi. 10. Izchillik, 
uzluksizlik  va  tizimlilik.  Ushbu  tamoyil  tarbiya  jarayonida  o’quvchilar  tomonidan 
avval  o’zlashtirilgan  bilim,  ko’nikma,  malaka,  ma’naviy-axloqiy  sifatlarning 
mustahkamlanishi, yanada rivojlantirilishi va takomillashtirilishini ham anglatadi. 11. 
Ko’rsatmalilik.  Mazkur  tamoyil  negizida  aqliy  bilish  va  borliqni  hissiy  qabul 
qilishning  o’zaro  bog’liqligi  aks  etadi.  12.  Estetik  g’oyalarning  ustuvorligi.  Mazkur 
tamoyil o’quvchilarda tabiiy va ijtimoiy borliqqa estetik munosabatni shakllantirishga 
xizmat  qiladigan  ta’lim  va  tarbiyani  ma’naviy-axloqiy  sifatlarga  egalikning  asosi 
sifatida qabul qilinishini ifodalaydi.