B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

2.19.Hujayra markazi sentriolasiga tegishli masalalar tahlili. 
Hujayra markazi ikkita silindir shakldagi kichik tanachalardan tashkil topgan bo‘lib , bir-biriga 
nisbatan to‘g‘ri burchak hosil qilib joylashadi va ular sentriola deyiladi. To‘qqiz bog‘lamdan 
iborat sentriola devorlarining har biri uchta mikronaychani o‘z ichiga oladi. Sentriola 
sitoplazmaning o‘zidan o‘zi ko‘payadigan organoidi hisoblanadi. Hujayra markazi hujayra 
bo‘linishida muhim ahamiyatga ega. Interfazaning sintez davrida hujayra markazi soni ikki 
barobarga ortadi. Bu esa hujayra bo‘linish jarayonida sentiriolalar ikkita qutbga tomon tarqalib 
bo‘linish urchug‘i shakllanishida va bo‘linish urchug‘I mikronaychalari qisqarishi natijasida 
xromosomalarni hujayra qutblariga tomon tortilishini ta‘minlashda muhim ro‘l o‘ynaydi.
1.Interfazadan (I) va mitoz bo‘linishidan so‘ng (II) hosil bo‘lgan hujayra jami nechta hujayra 
markaziga ega bo‘ladi?
Yechilishi: Hujayra bo‘linishidan oldindan oldin yoki bo‘linish tugagandan so‘ng hujayrada 
faqat bitta hujayra markazi bo‘ladi. Hujayra markazi soni interfazaning sintez davrida ikki hissaga 
ortadi.SHu vaqtda esa bitta hujayrada ikkita hujayra markazi hosil bo‘ladi. Demak I-2; II-1 
2.Interfazaning G1 (I), G2(II), S (III) Davrlarida va mitoz bo‘linishidan so‘ng (IV) hosil 
bo‘lgan hujayra jami nechta sentriola mikronaychalariga egaa bo‘ladi?

---

66 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Yechilishi:Bitta hujayra markazi sentriolasi ikkit silindir shaklidagi tanachadantashkil topgan. 
Har bir silindir 9ta bog‘lamdan iborat bo‘lib, ikkita silindirda 18ta bog‘lam bo‘ladi. Har bir 
bog‘lam uchta mikronaychaning tripletidan tashkil topgan. Har bir silindirda 9 ta bog‘lam bo‘lsa, 
demak,27 ta mikronaycha ,xuddi shunday ikkinchi silindirda ham 9 ta bog‘lam 27 ta mikronaycha 
mavjud. Demak bitta hujayra markazi 18 ta bog‘lam 54ta mikronaychadan iborat bo‘ladi. 
Hujayraning Bo‘linish vaqtida interfazaning G1davrida hujayrada senyrilalar soni bitta bo‘ladi, S 
sintez davrida ikki hissa ortganda hujayrada ikkita sentriola paydo bo‘ladi. Bu vaqtda bog‘lamlar 
va mikronaychalar soni ikki barobarga ortadi. Bog‘lamlar soni 36 ta , mikronaychalar soni 108 
tagacha ko‘payadi. G2 davrida ham xuddi shu holat saqlanadi. Hujayra bo‘linishi tugagandan 
so‘ng hujayrada yana bitta sentriola bo‘lib qoladi.
Demak, I-54 ; II-108; III-108; IV-54 
3.Shimpanzening epiteliy hujayrasida kechadigan mitoz jarayonining metafaza davrida jami 
xromasomalar soni (a), xromatidalar soni (b), hujayra markazi soni (c), sentriolalar soni (d) ni 
aniqlang. 
Yechim: Shimpanzeda xromasoma 48 ta Metafazada 2n 4c Demak 48 ; 96 ta
Hujayra markazi va sentriola esa interfazaning sintez davrida koʻpayadi shuni hisobiga 2 ta 
hujayra markazi va 4 ta sentriolaga ega boʻladi. 
Kaptar ovotsitlaridagi autasoma xromasomalar soni 39 ta bo‘lsa, mitozning anafaza bosqicida 
necha xil DNK bo‘ladi. 
Yechim: Kaptarda n-1 «39» ga teng ekan demak n=40 boʻladi. 2n=80. Somatik tanai 
78XX erkak kaptar 
78XY urgʻochisida 
Erkagida autosoma autosomasi 39 xil 2 ta X xromosomasi 1 xil. Demag unda DNK 40 xil 
(38+1)
Urgʻochisida 78 tasi 39 juft yani gomolog bular 39 xil boʻladi, X bilan Y 2 xil boʻladi 
urgʻochisuda 41 xil.
XX li organizimlarni somatik hujayradagi DNK xili xar doim xromosomalarni "n" toʻplamiga 
teng boʻladi.
XY organizimlarni somatik hujayrasidagi DNK xili xar doim xromosomalarni "n" toʻplamiga 
1 qoʻshib olinadi yaʼni «n+1». 
4.Diploid navli bugʼdoyning 96ta birlamchi jinsiy hujayrasidan hosil boʼlgan spermilarning 
maʼlum qismi urugʼlanishda qatnashdi.Urugʼlanishda qatnashmagan spermilardagi xromasomalar 
soni, urugʼlanishda qatnashgan spermiylardagi xromasomalar sonidan 2688taga koʼp boʼlsa, 
urugʼlanishda qatnashgan jami spermilar sonini aniqlang. 
Yechim: Diploid navlisida 2n=14 ta xromasoma spermiysida n=7 
Birlamchi jinsiy xromasoma ketma-ket boʻlinib 8 ta hujayrani hosil qiladi. 
1) 96 • 8 = 768 2) 768 • 7 = 5376 
3) 7x+7y=5376 
7y-7x=2688 
x=192 urug'lanishda qatnashgan spermiylar y=576 urug'lanishda qatnashmagan spermiylar soni