B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

 
 
 
Irsiyatning moddiy negizi bo‘yicha masalalar yechish 
1.DNK zanjirining biridagi 
azotli 
asoslarning (nukleotidlarning) ketma-ketligi 
quyidagicha: 
A-G-G-S-A-T-T-S-G-S-G-A joylashgan. Genetik axborotning transkripsiyasi va 
translyatsiyasini amalga oshiring? 
Bunda birinchi DNK ning ikkinchi to‘ldiruvchi zanjirini tuzish lozim. Ya‘ni: A-G-G-S-A-
T-T-S-G-S-G-A 

---

54 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
T-S-S-G-T-A-A-G-S-G-S-T 
So‘ngra transkripsiya ya‘ni, DNK ning dastlabki zanjiridan irsiy axborotning i-RNK 
zanjiriga ko‘chirlishi quyidagicha yoziladi. 
DNK: A-G-G-S-A-T-T-S-G-S-G-A 
i-RNK: U-S-S-G-U-A-A-G-S-G-S-U 
Oqsil: serin, valin, glyutin, argin 
i-RNK zanjiridagi nukleotidlar ketma-ketligi oqsil sinteziga o‘tkazilishi, ya‘ni 
aminokislotalarning joylanish tartibining belgilanishi 
 translyatsiya
deyiladi.
 
2.Maʼlum sharoitda 81,6 nm uzunlikdagi DNK malekulasi BamHI restiriktaza fermenti 
taʼsirida ABCD boʼlaklarga boʼlindi. Hosil boʼlgan barcha DNK malekulasidagi vodorod bogʼlar 
soni dastlabki vodorod bogʼlar sonidan 5% ga kam boʼlsa, hosil boʼlgan barcha DNK 
malekulasidagi A-T orasidagi vodorod bogʼlar sonini toping. 
Yechim: 1) 81,6/0, 34=240 
2) A/B/C/D boʻlakka boʻlsa demak 3 yeridan kesgan 
HamHl kesadigan nukleotidlar izchilligi quyidagicha edi 
GGATSS.
SSTAGG.
Demak 1 marta kesgsnda 10 ta H bogʻ uzuladi.
3 martada 30 ta shu 30 ta bogʻ uzulsa 5% kamayipti 
3) 5%---------30ta H bogʻ 
100%------x=600 ta
4) / 2x + 3y = 600 
\ 2x + 2y = 480 
y=120. x=120 120*2=240 
 
3. Maʼlum sharoitda 105,4 nm uzunlikdagi DNK malekulasi BamHI restiriktaza fermenti 
tasirida ABCD boʼlaklarga boʼlindi. Hosil boʼlgan barcha DNK malekulasidagi vodorod bogʼlar 
soni dastlabki vodorod bogʼlar sonidan 3,75% ga kam boʼlsa dastlabki DNK malekulasidagi G-S 
orasidagi vodorod bogʼlar sonini toping.
Yechim: 1-ish.105,4/0,34=310 bir zanjirda jami 620 ta 
2-ish. Bam Hl 1 marta kessa 10 ta H bogʻ uzuladi A/B/C/D boʻlakka boʻlishi uchun 3 marta 
kesishi kerak.
1 martada ------10 ta H bogʻ 
3 martada ------x=30 ta 
3-ish. 30 H bogʻ uzulsa 3,75% kamaygan boʻlsa 100%i qancha.
30 -------- 3,75% 
800 =X-----100% 
4-ish.
/ 2x+2y=620 
\ 2x+3y=800 x=130 y=180×3=540 
4.3 xil nomalum nukleotidli DNK malekulasi mavjud. DNK malekulalarida jami 798 ta adenin 
nukleotidi bor. DNK malekulalaridagi adenin nukleotidlari foizlari quyidagicha 1-DNK da jami 
nukleotidlarni 20% ni, 2- DNK da jami nukleotidlarni 30%ni, 3- DNK da jami nukleotidlarni 40% 
ni tashkil qiladi. 2-DNK malekulasidagi adenin nukleotidlar soni 1-DNK malekulasidagi adenin 

---

55 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
nukleotidlari sonidan 0.5 marta kam, 3- DNK malekulasidagi adeninlar sonidan 0.6 marta kop 
bolsa,2-DNK malekulasidagi timin va sitozinlar sonini yig`indisini aniqlang
Yechim: 
0,2x+0,3y+0,4z=798 
0,2x/0,3=0,5 | 0,3y/0,4z=0,6 
0,2x=0,15y. | 0,24z=0,3y 
x=0,75y | z=1,25y 
0,2 x 0,75y + 0,3y + 1,25y x 0,4 =798 
y=840
T va S pirimidin xar doim DNK ni yarmini tashkil qiladi. 840/2=420
5. 4 ta nomaʼlum nukleotidli DNK molekulalarining biridan suniy sharoitda 99 ta peptid bogʼli 
oqsil molekulasi sintezlandi. Barcha DNK molekulasidagi nukleotidlar oqsil biosinteziga javob 
boʼlgan DNK molekulasidan 4,3 marta kop. 2-DNK nukleotidi 1-DNK nukleotidlaridan 1,2 marta, 
3-DNK dan 0,8 marta, 4-DNK nukleotidlaridan 2 marta katta boʼlsa, transkripsiya ishtrok etgan 
DNK molekulasini aniqlang.
Yechim: 99+1=100 aminokislota 100x6 = 600 DNK dagi nukleotid 4,3x600=2580 jami 
nukleotidlar 
1-DNK-------------x \ 
2-DNK----------1,2x | 
3-DNK--1,2/0,8=1,5x. | 4,3x 
4-DNK----1,2/2=0,6x / 
4,3x = 2580 x=600 ta
Demak 1-DNK da 600 ta 2-DNK da 600x1,2=720 ta 3-DNK da 600x1,5=900 ta 4-DNK da 
600x0,6=360 ta Ekanligini bilgan xolda dastlabki 600 ta nomalum nukleotid 
6.DNK ning bitta zanjirida, umumiy 440 ta A va G mavjud, ikkinchi zanjirida esa, T va S lar 
soni farqi 200 ga teng, bo'lsa, tashqi muhit ta'srida, umumiy nukleotidlar soni 308 ta ga kamaydi. 
Agar DNK qo'sh zanjiridagi mutatsiyadan oldingi G lar soni mutatsiya ta'srida yo'qolgan 
nukleotidlar sonidan, 68 ta gam kam bo'lsa, DNK tarkibidagi mutatsiyadan oldingi A va T 
o'rtasidagi vodarod bog'lar va mutatsiya foizi farqi qanchaga teng? 
Yechim:
X+Y=440 
X-Y=200 
X=320 A va T Y=120 G va S 
320×2=640 120×2=240 umumiy 880 ta nukleotid 640×2=1280 ta h bog‘ 240×3=720 ta h bog
880-308=572 ta 240-308=68 1280:2000=64% 308:880=35% 64-35=29% 
7.Malum sharoitda 105,4 nm uzunlikdagi DNK malekulasi BamHI restiriktaza fermenti tasirida 
ABCD bolaklarga bolindi Hosil bolgan barcha DNK malekulasidagi vodorod boglar soni dastlabki 
vodorod boglar sonidan 3,75% ga kam bolsa dastlabki DNK malekulasidagi G-S orasidagi 
vodorod bog`lar sonini toping.
Yechim: I usul tenglama 
1) 30:0,375=800 vodarod bog' 2) 105,4:0,34=310 3) 310×2=620 4) 2x+2y=620 
2x+3y=800 X=130 Y=180×3=540 
II usul dioganal 
1) 30:0,375=800 H bog' 

---

56 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
2) 105,4:0,34=310 
3) 310 x 2=620 
310 x 3=930 
620 130 A va T 
\ / 
800 
/ \ 
930 180 G va S 
180×3=540
8.DNK molekulasi ma'lum bir fragmentining uzunligi 107,1 nm (nukleotidlar orasidagi masofa 
0,34 nm). DNK ning ushbu fragmentida, 780 ta vodarod bog'i mavjud bo'lsa, undagi timin 
nukleotidlari sonini aniqlang. 
Yechim:
I usul 
1) 107,1:0,34=315 2) 315×2=630 
3) 2x+2y=630 
2x+3y=780 
X=150 Y=165 Yechim : 150 A 
II usul dioganal 
1) 107,4:0,34=315 2) 315×2=630 3) 315×3=945 
630 165 G va S 
\ / 
780 
/ \ 
945 150 A va T 
9.DNK ning bitta zanjirida, umumiy 440 ta A va G mavjud, ikkinchi zanjirida esa, T va S lar 
soni farqi 200 ga teng, bo'lsa, tashqi muhit ta'srida, umumiy nukleotidlar soni 308 ta ga kamaydi. 
Agar DNK qo'sh zanjiridagi mutatsiyadan oldingi G lar soni mutatsiya ta'srida yo'qolgan 
nukleotidlar sonidan, 68 ta gam kam bo'lsa, DNK tarkibidagi mutatsiyadan oldingi A va T 
o'rtasidagi vodarod bog'lar va mutatsiya foizi farqi qanchaga teng? 
Yechim: 
X+Y=440 
X-Y=200 
X=320 A va T Y=120 G va S 
320×2=640 120×2=240 umumiy 880 ta nukleotid 640×2=1280 ta h bog 240×3=720 ta h bog
880-308=572 ta 240-308=68 1280:2000=64% 308:880=35% 64-35=29% 
10.(A+T)-(G+S)=50 va umumiy vodorod boglar soni 425 bolsa, DNK fragmenti uzunligini 
aniqlang.(qo`shni nukleotidlar orasidagi masofa 0,34nm)
Yechim: 
2x-2y=50 farq 
2x+3y=425 vodarod bog'lar 
X=100 Y=75 100+75=175×0,34=59,5 nm 

---

57 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
11.Malum sharoitda 105,4 nm uzunlikdagi DNK malekulasi BamHI restiriktaza fermenti 
tasirida ABCD bolaklarga bolindi Hosil bolgan barcha DNK malekulasidagi vodorod boglar soni 
dastlabki vodorod boglar sonidan 3,75% ga kam bolsa dastlabki DNK malekulasidagi G-S 
orasidagi vodorod bog`lar sonini toping.
Yechim: I usul tenglama 
1) 30:0,375=800 vodarod bog' 2) 105,4:0,34=310 
3) 310×2=620 4) 2x+2y=620 
2x+3y=800 X=130 Y=180×3=540 
II usul dioganal 
1) 30:0,375=800 H bog' 
2) 105,4:0,34=310 
3) 310 x 2=620 
310 x 3=930 
620 130 A va T 
\ / 
800 
/ \ 
930 180 G va S 
180×3=540
12.Maʼlum bir oqsil boʻlagida 41 ta peptid bogʻ mavjud. Shu oqsil haqida axborot saqlovchi 
DNK dagi 3-, 6-, 7- juft nukleotidlar deletsiyaga uchradi. Shundan soʻng hosil boʻlgan oqsildagi 
aminokislotalar sonini toping. 
Yechilishi. Oqsilda peptid bogʻlar aminokislotalardan har doim 1 taga kam boʻladi. 
41+1=42 ta aminokislota. 1 ta aminokislotani 3 ta nukleotid kodlasa 42•3=126 ta nukleotid 
DNK da esa 126•2=252. 
252-6 (3 jufti deletsiya boʻlgan)=246 
DNK 246:2=123 nukleotid 1 ta zanjirida chunki DNK bitta zanjiridan oqsil sinteziga ega gen 
sintezlanadi. Aminokislotalar soni esa 123:3=41
13. Maʼlum bir oqsil boʻlagida 37 ta peptid bogʻ mavjud. Shu oqsil haqida axborot saqlovchi 
DNK dagi 2-, 6-, 9- juft nukleotidlar inversiyaga uchradi. Shundan soʻng hosil boʻlgan oqsildagi 
aminokislotalar sonini toping. 
Yechim: Oqsilda peptid bogʻlar aminokislotalardan har doim 1 taga kam boʻladi. 
37+1=38 ta aminokislota. 1 ta aminokislotani 3 ta nukleotid kodlasa 38•3=114 ta nukleotid 
DNK da esa 114•2=228. 
Inversiyada hech qanaqa son jihatdan oʻzgarish boʻlmaydi, nukleotidlar joylashuvida oʻzgarish 
boʻladi. 
DNK 228:2=114 bitta zanjirida 
Chunki DNK bitta zanjiridan oqsil sinteziga ega gen sintezlanadi. 114:3=38
14.Maʼlum bir oqsil boʻlagida 41 ta peptid bogʻ mavjud. Shu oqsil haqida axborot saqlovchi 
DNK dagi 3-, 6-, 7- juft nukleotidlar duplikatsiyaga uchradi. Shundan soʻng hosil boʻlgan 
oqsildagi
Yechim: Oqsilda peptid bogʻlar aminokislotalardan har doim 1 taga kam boʻladi. 
41+1=42 ta aminokislota.1 ta aminokislotani 3 ta nukleotid kodlasa 42•3=126 ta nukleotid 
DNK da esa 126•2=252. 

---

58 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
252+6 (3 jufti duplikatsiya boʻlgan)=258 
DNK 258:2=129 nukletid 1 ta zanjirida chunki DNK bitta zanjiridan oqsil sinteziga ega gen 
sintezlanadi. Aminokislotalar soni esa 129:3=43
15.Nomaʼlum sondagi nuleotidlarga ega boʼlgan DNK fragmentidan i-RNK sintezlandi va 
undan aminokislotalar hosil boʼldi. Peptid zanjirini hosil qiluvchi ribosoma 49 marta xatoga yoʼl 
qoʼydi natijada hosil boʼlgan uzuq yuluq peptid zanjiridagi peptid bogʼlar soni va dastlabki DNK 
fragmentidagi nukleotidlar soni 1:9 nisbat vujudga keldi, i-RNK dan nechta aminokislota.
Yechim: Peptid bogʻ aminokislotalar sonidan har doim 1 taga kam boʻladi. Bu masalada yana 
49 ta peptid bogʻ hosil boʻlmagan. Hammasi boʻlib 50 ta peptid bogʻ kam. Xoxlaganni x deb olib 
tenglama qilsa boʻladi. 
Aminokislotani x deb olaman. 
Shunda 1 ta aminokislotaga 3x ta i-RNK 6x ta DNK kerak. 
Peptid bogʻ ---------- DNK 
1 -------------- 9 
x-50 -------------- 6 x= 150. 
16.(A+T)-(G+S)=50 va umumiy vodorod boglar soni 425 bolsa, DNK fragmenti uzunligini 
aniqlang.(qo`shni nukleotidlar orasidagi masofa 0,34nm)
Yechim: 
2x-2y=50 farq 
2x+3y=425 vodarod bog'lar 
X=100 Y=75 100+75=175×0,34=59,5 nm 
17.DNK fragmenti tarkibida 400 ta nukleotid boʼlib A+G+S yigʻindisining A+G+T 
yigʻindisiga nisbati 1,4 ga teng. Fragment tarkibidagi H bogʻlanishlar sonini aniqlang. 
Yechim:
1 - usul. 
x A ----- T x 
y G ----- S y 
A+G+S 
––––– = 1,4
A+G+T 
2x + 2y = 400 
x+2y 
–––– =1,4 
2x+y 
x= 50 • 2 = 100 
} 550 
y= 150 • 3 = 450 
2 - usul. 
2 ta zanjirda 400 ta boʻlsa 1 ta zanjirda 200 ta (A+G) yoki 
(T+S) 
T ni x bilan begilab olsak 1 nomaʼlumli tengalamga keladi. 
A ---- T x
G ---- S 
(A+G) 200 + (S) 200-x 
––––––––––––––– = 1,4 
(A+G) 200 + (T) x 
x = 50 bu T soni 
Yechim : 550 ta [H] bogʻ 
18. Birinchi DNK fragmentida 750 ta , ikkinchi DNK fragmentida esa 1100 ta nukleotid 
mavjud.Birinchi DNK dagi A lar soni purin asoslari sonidan 1,25 marta kam , ikkinchi DNK 
fragmentidagi S nukleotidlar soni pirimidin asoslarining umumiy sonidan 2,75 marta kam ekanligi 
ma‘lum.Har ikkala DNK bo‘laklaridagi A va T nukleotidlari orasidagi H bog‘lar sonini aniqlang. 
Yechim:
1- usul: 1 nomalumli 
1 - DNK da 750 ta nukleotid boʻlsa purin asoslari 
2- usul:2 nomaʼlumli. 
1) 2x + 2y = 750 

---

59 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
ham pirimidin asoslari ham 375 tadan boʻladi.
2 - DNK da ham shunday 550 tadan har bir asos. 
Purin asoslari = A -- G 
Pirimidin asoslari = T -- S 
1) A+G=375
A = x ; G = 375-x 
375 
---------- = 1,25 
x 
x=300 A ; G= 75 
2) T+S = 550 
S = x ; T = 550-x 
550 
---------- = 2,75 
x 
x= 200 S ; T = 350 
300 • 2 = 600 
} 1300 [H] bogʻ 
350 • 2 = 700 
x+y 
--------- = 1,25 
x 
2) 2x + 2y = 1100 
x+y 
---------- = 2,75 
y 
19. i-RNK da A=16%, S=53%, U=17% bo'lsa teskari traskripsiya jarayonida hosil bo'lgan 
DNK qo'sh zanjirdagi H bog'lar sonini toping.
Yechim:
i-RNK da 
A-16; U-17; G-53; S-14 
⬇
⬇
⬇
⬇
⬇
⬇
⬇
⬇
U-16; A-17; S-53; G-14 
=================== DNK 
A-16; T-17; S-53; S-14 
Demak 1 va 2 zanjirdagi A(16+17=33)
1 va 2 zanjirdagi T(16+17=33)
1 va 2 zanjirdagi S(53+14=67)
1 va 2 zanjirdagi G(53+14=67)
33x2=66. \ 
+ 267 jami H bogʻlar 
67x3=201 / 
20. DNK molekulasidagi jami kimyoviy bog'lar uch bog'lardan 1,99 marta koʻp. Ushbu DNK 
da 200 ta nukleotid borligi maʼlum boʻlsa, "S" nukleotidlar sonini aniqlang.
Yechim: 
/ 2x + 2y = 200 
| 198+2x+3y 
|------------=1,99 
\ 3y 
5,97y = 198 + 2x + 3y 
5,97y-3y = 198 + 2x 
2,97y = 198 + 2x 
/ 2x + 2y = 200 
\-2x + 2,97y =198 
4,97y = 398 y=80 (S) x=20 (T)
 

---

60 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42