176
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
10.4.Olimlar tomonidan keltirilgan evolutsion g‟oyalar taqqosi
Karl Linney
Jorj Kyuve
J.B. Lamark
Ijobiy
Salbiy
Ijobiy
Salbiy
Ijobiy
Salbiy
1)Sistematik
guruhlarni
taklif qilgan,
turlarni
avlodlarga,
avlodlarni
oilalarga,
oilalarni
turkumlarga,
turkumlarni
sinflarga
birlashtirgan;
2) 10 mingdan
ortiq o‘simlik,
4200 dan ortiq
hayvon
turlarini
tavsiflab
bergan;
3) Binar
nomenklatura
ni taklif
qilgan.
1)O‘simlik va
hayvonlarning
ayrim
belgilariga,
ya‘ni
o‘simliklarni
chang donlari
soniga,
changchi
iplarining uzun
qisqaligiga va
birlashishiga,
hayvonlarni
esa tuzilishiga
asoslangan
holda sun‘iy
sistema tuzgan.
Oqibatda kelib
chiqishi, qon
qarindoshligig
a yaqin
bo‘lgan
organizmlarni
boshqa-
boshqa
sinflarga
aksincha, kelib
chiqishi qon
qarindoshligi
har xil
organizmlarni
bir sinfga
birlashtirgan;
2) Hayvon
turlari
o‘zgarmaydi
degan.
1) Morfokigiya
fanining asosiy
vazifasi hayvonlar
tuzilishini oddiygina
tasvirlash bo‘lmay,
balki uning
qonuniyatlarini
ochishdan iborat
degan;
2) Korrelyatsiya
prinsipini yaratgan.
Unga ko'ra har qanday
tirik mavjudot bir
burun sistema bo‘lib,
uning organlari
bir biri
bilan uzviy bog‘liqdir.
Bir organning
o‘zgarishi unga bog‘liq
bo‘lgan boshqa
organning o‘zgarishiga
olib keladi;
3) Fanga tip
tushunchasini joriy
etgan.
4) Ilgari yashab, o‘lib
ketgan hayvonlarning
topilgan ayrim
suyaklariga qarab
butun hayvon
qiyofasini tiklash
(rekonstruksiya)
metodika kirtgan va
undan amaliyotda
foydalangan;
5) turli era
vadavralarda hayvonot
olamining turli-tuman
xillari yashaganligini,
vaqt o‘tishi
bilan ular
murakkablashganini
aniqlagan.
1) Olim og‘izda
hayvon organlarini
bir-biriga bog‘liq
holda o‘zgarishini
e‘tirof qilsa ham,
amalda uni inkor
qiladi.
2)Har bir hayvon turi
ozi yashayotgan
hududga muvofiq
yaratilgan. Shu bois
hayvonlarda hech
qanday o‘zgarish
sodir bo‘lmaydi
,degan.
3) hayvonlarni
sistemaga solishda
olim faqat nerv
sistemasining
tuzilishiga e‘tibor
qaratish lozimligini
aytgan. Shunga ko‘ra
hayvonlar 4 ta
guruh- tipga ajratgan.
4) Bu hayvon tiplari
doimo o‘zgarmasdir,
degan.
5) olim qirilib ketgan
hayvonlar vaqt o‘tishi
bilan nima sababdan
o‘zgargan,
murakkablashganligi
ni tushuntira
bilmagan, uni
noto‘g‘ri, ya ‘ni
halokat nazariyasi
bilan tushuntirgan.
1) Birinchi evevolutsion
ta‘limotni yaratdi.
2) Linneydan farqli
ravishda tabiiy sistema
tuzishga intilgan.
a) Hayvonlarni
umurtqalilar ( 4 ta sinf)
va umurtqasizlar ( 10 ta
sinf) ekanligiga ko‘ra 14
ta
sinfga ajratgan;
b) O‘zgarish sodadan
murakkablashish
tomonga boradi degan,
ya‘ni olim hayvonlarni
ovqatlanish, qona
ylanish, nafas olish va
nerv sistemasiga qarab 6
bosqichga ajratdi.
Hayvonlr quyi
bosqichdan yuqori
ko‘tarilar ekan, qayd
etilgan organlar sistemasi
murakkablasha
boshlaganini e‘tirof
etgan.
3) Organizmlar ( turlar)
o‘zgaradi, yangi turlar
paydo bo‘ladi, degan.
1) Sodda
mavjudotlar o‘z-
o‘zidan
anorganik
tabiatda
paydobo‘ladi,
keyinchalik
tashqi muhit
ta‘siri
ostida
o‘zgarib,
davrlar o‘tishi
bilan
murakkablashib,
tuzilishi yuksak
bo‘lgan
organizmga
aylanadi;
2) turlar tabiatda
real emas degan.
3) organic olam
evolutsiyasi
haqidagi
nazariyaga asos
slogan bo‘lsada
lekin
evolutsiyaning
harakatlantiruvc
hi kuchlari
yashash uchun
kurash, tabiiy
tanlanish
ekanligini bila
olmagan.
177
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Odam va boshqa hayvonlar gemoglobin zanjiridagi aminokislotalar tarkibidagi farq
(V.Grant bo‘yicha)
Turlar
Farqlar soni
α zanjir
β zanjir
Odam – shimpanze
0
0
Odam – gorilla
1
1
Odam – ot
18
25
Odam – echki
20-21
28-33
Odam – sichqon
16-19
25
Odam – quyon
25
14
Odam va boshqa organizmlarning S sitoxromi aminokislotalar tarkibidagi farqlar
soni (V.Grant bo‘yicha)
Turlar
Farqlar soni
Odam – makaka
1
Odam – ot
12
Odam – ot
11
Odam – it
12
Odam – kaptar
14
Odam – ilon
18
Odam – akula
24
Odam – drozofila
29
Odam – bug‘doy
43
Odam – neyrospora
48
Odam DNKsi tuzlishi makaka maymuni DNKsiga 66 %, ho‘kiznikiga 28 %,
kalamushnikiga 17 %, losos balig‘inikiga 8 %, ichak tayoqchasi bakteriyasiga 2 %
o‘xshash
Odamning gemoglobin oqsili α zanjiridagi nukleotidlar 141 ta, β zanjiridagi
nukleotidlar 141 ta.
178
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
10.5.Biogeografik viloyatlar
Biogeografik viloyatlardagi hayvonot va o‟simliklar olamining o‟xshashlik va
farqiy sabablari.
Turli viloyatlardagi hayvonot va o‘simliklar olami o‘zaro taqqoslanganda
tip
va
sinflarda
farq
bo‘lmasdan
turkum, oila, avlod
vakillarini taqqoslashda ko‘rinadi.
Paleoarktik va Neoarktik biogeografik viloyatlardagi o‘simlik va hayvonlar turkumi, oilalari
bilan o‘xshasalar ham ular o‘rtasidagi farq faqat avlod va turdadir.
Turli biogeografik viloyatlardagi hayvon va o‘simliklari orasidagi o‘xshashlik va farqlar
sabablarini bir tomondan qit‘alarning paydo bo‘lish tarixi, ikkinchi tomondan oganik olam
evolutsiyasi bilan tushuntirish mumkin.
Tabiat shunos olimlarning xususan Daniyalik olim A.Vegener qayd etishicha bir necha million
yillar ilgari Yer yuzida hech qanday qit‘alar bo‘lmasdan faqat yagona quruqlik –
PANGEYA
va
yagona
okendan
iborat bo‘lgan. Bundan 200mln yil ilgari
mezozoy erasining trias davrida
yagona quruqlik Pangeya
2 bo‘lakka yani
Gondvana
va
Lavraziya
ajralgan. Keyinchalik yer ostki kuchlari tasirida
Gondvana
va
Lavraziya
o‘z navbatida bo‘laklarga ajralgan:
Yagona quruqlik
PANGEYAning
qit‘alarga
ajralish o‘simlik va hayvonlar evalutsiyasiga tasir
etgan
Masalan Avstraliya
Gondvanadan ajralgan trias
davrining o‘rtalarida sutemizuvchilarning
faqat tuxum qo‘yib ko‘payuvchi turlari hamda qopchiqli turlari tarqalgan. Hali
sutemizuvchilarning yo‘ldoshlilar kenja sinfi vakillari paydo bo‘lmagan. Shu tufayli tuxum qo‘yib
ko‘payuvchilar va qopchiqlilar Avstraliyada, qopchiqlilar Neotropik biogeografik viloyatda
hozirgi vaqtgacha yetib kelgan. Boshqa qit‘alarda tuxum qo‘yib ko‘payuvchilar, qopchiqlilar
yashash uchun kurashda tabiiy tanlanishda ularga nisbatan murakkab tuzillishga ega bo‘lgan
yo‘ldoshlilar kenja sinf vakillari tomonidan siqib chiqarilgan .
Gondvana
Lavraziya
Antarktida
Yevrosiyo
Avstraliya
Shimoliy Amerika bu qit‘alarni
alohida
shakllanishi uzoq vaqt kaynozoyersigacha
yani 65 min yil davom etgan
Afrika
Janubiy Amerika qit‘alari
paydo bo‘lgan
*↓ ESLATMA
: Oxirgi ( Paleoarktik va Neoarktik) viloyatlarni har ikkalasida→
qunduz,
bug`u, los, tulki, suvsar, oqayiq, oqsichqon, oqtovushqon, yumronqoziq, silovsin
larni
ko`rish mumkin.
!
Yevropa
zubri
–Shimoliy Amerika
bizoniga
Sibir bug`usi
mara
l –Amerika bug`usi
kapitiga
Ko`p jihatdano`xshash.
Yevropa yovvoyi qo`yi
muflon
–Amerika
tog` echkisi
ga
179
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Do'stlaringiz bilan baham: 
