B. A. Abdukarimov Ichki savdo iqtisodiyoti

BN = 
;
1
ООУТА
УХ
ДХ

bunda: 
DX
– doimiy harajatlar (muomala va ishlab chiqarish harajatlarini) 
o‘zgarmas qismi; 
OOUTA
– ovqatlanish korxonalarining umumiy tovar aylanishi, 
Ux 
ommaviy ovqatlanish korxonasini o‘zgaruvchan harajatlari 
2.
BN = 
:
100
100
ООУТА
Д
ДХ


bunda 
D 
– daromadlar. 

---

178 



Ух
ООУТА
ООУТАхДХ
БН
 
Elastiklik koeffitsenti foydaga ta’sir qiluvchi omilning 1 % o‘zgarishi 
foydani qancha foizga o‘zgarishiga olib kelishini ko‘rsatadi. Ushbu ko‘rsatkich 
o‘tgan yillar ma’lumotlarini tahlil qilish orqali hisob-kitob qilinadi va 
rejalashtirilgan yilga ta’sir qiluvchi omilni o‘zgarish miqdoriga koeffitsiyentni 
ko‘paytirish orqali foydani o‘zgarish darajasi aniqlanadi. 
Elastiklik koeffitsentini umumiy ko‘rinishi quyidagi formula orqali 
aniqlanadi. 
Ke 
У
У
100


: 



100
= 
У
У




: 
Bunda: u- foydaning miqdori; 
X- ta’sir qiluvchi omilning miqdori. 
Foydaning o‘zgarish miqdori «

Y» unga ta’sir qiluvchi omilning «

»
o‘zgarish miqdoriga nisbatan qanday darajada o‘zgarishini ko‘rsatadi. Uni 
hisoblash uchun korrelyatsion tenglamadan foydalanish mumkin. Agar bog‘liqlik 
to‘g‘ri chiziqli bo‘lsa,
u = a + vx, unda Ke
= v 

;
У
Х

«v» - regressiya koeffitsenti, uni yuqorida 
keltirilgan tenglamani yechish orqali aniqlash mumkin bo‘ladi. 
Foydani rejalashtirishda iqtisodiy matematik usullardan ham keng 
foydalanish mumkin bo‘ladi. Agar uning uchun yetarli ma’lumotlar mavjud bo‘lsa. 
Masalan ko‘p faktorli regression modellardan foydalanish mumkin. 
Foydani miqdori aniqlangandan keyin rentabellik ko‘rsatkichi aniqlanadi. 
Amaliyotda rentabellik asosan foyda summasini 100 ko‘paytirib, ommaviy 
ovqatlanish korxonasini umumiy tovar aylanishiga bo‘lish bilan aniqlanadi. 
Ushbu ko‘rsatkich bilan bir qatorda foydani ishlab chiqarish va muomala 
harajatlariga nisbatan; korxonaning daromadiga nisbatan; ish haqiga nisbatan va 
h.k. nisbatan aniqlash ham mumkin.

---

179