Б. А. Абдукаримов, А. Б. Бектемиров, М.Қ. Пардаев, Ш. С. Салимов, Э. Ш. Шавқиев, Ф. Б. Абдукаримов корхона иқтисодиёти

12.2-расм. Корхона хавфсизлиги тамойиллари

Чизмадан кўриниб турибдики, корхонанинг хавфсизлиги еттита таъмойилга асосланган ҳолда ташкил қилиниши зарур. Буларнинг таснифи қуйидагича.

1. Узоқ истиқболга мўлжалланган дастур ва мақсадли режанинг мавжудлиги. Ҳозирги бозор муносабатлари шароитида ҳар бир корхона ўз млкий жавобгарлигига асосланди, у узоқни кўзлаб аниқ стратегик мақсад билан ва шу мақсадга эришиш учун узоқ муддатга мўлжалланган дастур асосида фаолият кўрсатиши лозим.
2. Қонунийликни таъминлаш тамойили. Ҳозирги пайтда жуда кўп корхоналар қонунни четлаб маълум вақт ноқонуний фойда олиш эвазига фаолият кўрсатмоқда. Улар фаолиятидаги қонунбузарлик фош бўлгач (албатта шундай бўлади) жуда кўп жарималар тўлаши эвазига бирданига синиб инқирозга учрамоқда. Оқибатда корхона банкрот бўлмоқда. Бу ҳолат жамият учун ҳам, давлат учун ҳам, шу ерда ишлаган меҳнат жамоаси учун ҳам, пировардида корхонанинг иқтисодий хавфсизлиги учун ҳам катта зарар келтириши эҳтимолдан ҳоли эмас.
3. Мустақиллик ва масъулиятлилик таъмойили. Корхона иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш учун, энг аввало, ўз фаолиятини мустақил бошқариши лозим. Аммо мустақиллик - бу ўзбошимчалик эмас. Мустақил фаолият ўта масъулиятни ҳам талаб қилади. Зеро, корхонанинг фойдаси ўзиники бўлганидек, зарар ҳам ўзлари ҳисобидан қопланади. Кўп зарар кўриш корхонани иқтисодий жиҳатдан хавф тўғдириши табиий.
4. Меҳнат ва ижро интизоми. Барча муваффақиятлар калити интизомда. Агар меҳнат жамоаси корхонанинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш мақсади билан ишласа албатта у қаттиқ меҳнат ва ижро интизомига риоя қилиши лозим. Интизом орқали қонунийлик, мустақиллик, масъулият, мақсадлилик каби тамойилларга ҳам амал қилишни таъминлайди.
5. Касбий ва технологик такомиллашув. Бозор муносабатлари шароитида эркин рақобат муҳити корхонанинг кундалик ўзгаришлар ва янгиланишларга, бозор коньюнктурасига мослашиб боришни талаб қилади. Бу эса, ўз навбатида корхонанинг тез ўзгаришларга мослашувчанлигини таъминлашни, бозор талабига мослашиш каби ҳолатларни талаб қилади.
6. Маҳсулот (иш, хизмат) сифатининг доими ошиб боришини, таннархнинг нисбий камайишини таъминлаш. Корхонанинг нуфузи ва иқтисодий қудратини ошириб бориши учун, энг аввало, ҳар бир корхона ўз маҳсулотининг (иш, хизматининг) сифатини ошириш учун курашиб яшаши керак. Сифат кўрсаткичининг яхшиланиши корхонанинг нафақат иқтисодий хавфсизлигини, балки унинг рақобатбардошлигини ҳам таъминлайди. Маҳсулотнинг (иш, хизматнинг) сифатини ошириш кўп ҳолларда таннархни ошириш эвазига амалга оширилади. Аммо корхона ҳозирги эркин иқтисодиёт шароитида шундай натижага эришиш лозимки, қайсики сифатнинг яхшиланиши таннархнинг ошишига нисбатан устувор бўлиши таъминлансин. Бунда маҳсулот (иш, хизмат) сифатининг ошиши эвазига олинадиган даромад 100 минг сўмни ташкил қилса, шунга боғлиқ таннарх 50-60 минг сўмга кўпайишини таъминлаш лозим бўлади.
7. Фойдалиликни таъминлаш. Ҳар бир корхона иқтисодий жиҳатдан қудратли бўлишига, ўз хавфсизлигини таъминлашга эришмоқчи бўлса барча фаолиятини шундай ташкил қилиш керакки, унинг ҳар бир ҳаракатидан фойда олиш таъминлансин. Бозор муносабатлари, тадбиркорлик ва фойда бир-бири билан ажралмас тушунчалардир. Бу дегани, бозор муносабатлари шароитида ҳар бир корхона тадбиркорлик билан иш кўриб, фаолияти натижасида етарли даражада соф фойдага эришишни таъминлашдан иборатдир.
Ушбу ҳолатлардан келиб чиқиб корхона иқтисодий хавфсизлиги тамойилларига қуйидагича таъриф бериш мумкин.
Корхонанинг иқтисодий хавфсизлик тамойили деганда уни таъминлашга мўлжалланган мақсадли стратегик ва тактик дастурларни бажаришга қаратилган иқтисодий дастаклар мажмуаси тушунилади.

5.