Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

§3. Məcmu tələb və məcmu təklifin qarşılıqlı əlaqəsi 
 
Məcmu tələb və məcmu təklif sadəcə kəmiyyətlər cəmi 
olmayıb, iqtisadiyyatın keyfiyyət göstəriciləridir. Bunlar 
formalaşmalarında müəyyən müstəqilliyə malik olsalar da, bir-
birilə sıx bağlı olan anlayışlardır. Alıcıların pul gəlirləri ilə 
məhdudlaşan məcmu tələb və satıcıların məhdud iqtisadi 
ehtiyatlarından istifadə dərəcəsi ilə müəyyənləşən məcmu təklif 
daim qarşılıqlı əlaqəlidir. Bu qarşılıqlı əlaqə iqtisadiyyatın 
mövcudluq halıdır. Məcmu tələb və təklifin qarşılıqlı əlaqəsi 
onların əyrilərində də əks olunur: 
Qiymətlərin səhiyyəsi 
AD AS 
III 
II 
I 
0 
Milli istehsalın real həcmi 
 
Şəkil 26.3 

---

421 
Cəmiyyətin istehsal imkanlarını maksimumlaşdırmaq 
meyli məcmu tələblə məcmu təklifin qarşılıqlı əlaqələrinin 
optimallaşması dərəcəsindən bilavasitə asılıdır. Məsələyə 
klassik konsepsiya baxımından yanaşan iqtisadçılar (A.Smit, 
D. Rikardo, C.Mill, A.Marşall və b.) bazar sisteminin 
iqtisadi ehtiyatların tam istifadəsini təmin etməsi ehtimalını 
əsas şərt kimi qəbul edirlər. Onların fikrincə iqtisadiyyatda 
baş verən kənarlaşmalar bazar özünütəzimləməsi ilə bərpa 
olunur. Onların bu görüşləri Sey qanununa əsaslanır. Bu 
qanuna görə təklif özünə müvafiq tələb yaradır. Deməli, 
məcmu təklik də məcmu tələb yaradır və iqtisadiyyatda ifrat 
istehsal böhranı ola bilməz. Beləki, təklifin artması isteh- 
salçıların gəlirlərinin və onlara müvafiq olaraq tələbin 
artmasına səbəb olur. Klassik məktəb qiymətlərin çevik olub 
tələbə müvafiq dəyişməsini əsas şərt kimi qəbul edir. 
Onların bu baxışları həyatda özünü doğrultmur və ifrat 
istehsal böhranları baş verirdi. XX əsrin 30-cu illərinin 
böhranı onların makroiqtisadi taraqzılıq haqqındakı 
baxışlarına güclü zərbə oldu. Bu zaman onların baxışlarına 
alternativ olan Keynsçi baxışlar meydana gəldi və geniş 
yayılmağa başladı. 
C.M.Keynsin fikrincə təklif özünə müvafiq tələb 
yaratmır, əksinə, tələb təklifin yaranmasına səbəb olur və 
buna görə də dövlət səmərəli tələbin yaradılmasına şərait 
yaratmalıdır. Keynsçilərin fikrincə tələbin məhdud 
səviyyəsində təklif ÜDM-un potensial səviyyəsinə çata 
bilməz. Tələbi artırmaq üçün dövlət iqtisadiyyata fəal 
müdaxilə etməlidir və s. 
Klassiklərin və keynsçilərin məcmu tələb və məcmu 
təklifə fərqli baxışları onların makroiqtisadi müvazinət 
modelində də aydın hiss olunur. 

---

422 
Şəkil 26.3 Şəkil 26.4 
Makroiqtisadi müvazinət, o cümlədən dövlətin iqtisa- 
diyyata müdaxiləsi haqqındakı klassik baxışlardan köklü 
fərqlənən keynsçi baxışlar XX əsrin 70-ci illərdə öz 
mövqelərini itirməyə başladı. Bu vaxtlardan başlayaraq, ayrı-
ayrı ölkələrin iqtisadi siyasətində neoklassizmin yeni 
variantları (monetarizm, təklif iqtisadiyyatı və s.) üstünlük kəsb 
etməyə başlamışdır. Makroiqtisadi tarazlıq nəzəriyyəsi 
iqtisadiyyatda dövlət və özəl bölmələrinin optimal nisbətlərinin 
müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır.