Ҳазорасп (сулаймон) Қалъа

ҚАЛАЖИҚ ҚАЛЪА
Боғот туманидан жануби-ғарбда, Ҳазораспдан 25 км узоқликда Қорақумнинг қум барҳанлари чегарасида жойлашган. Ёдгорликнинг режалаштирилиши нотўғри тўғрибурчакли бўлиб, жанубий девор узунлиги 221 м, шимолдаги девор 184 м, ғарбда 72 м, шарқда 114 м, ташкил этган. Мудофаа деворларининг сақланиб қолган баландлиги 12-14 м, кенглиги 2,5м. Қадимда икки қаторли мудофаа девори билан ўраб олинган, девор қурилишида тўрт томони тенг ғишт ишлатилган (45х45х14 см).
Мудофаа девор шинакларга эга. Ички ва ташқи девор ўртасидаги масофа 2,45-2,75м. Ташқи девор баландлиги 1,5м, ундан 3,6м узоқликда тўсиқ девор қурилган қалинлиги 0,75м. Ташқи мудофаа девор найза ўқи учли шинакларга эга, улар ўртасида масофа 1,1-1,15 см, кенглиги 0,76 см, ташқи тамондаги узунлиги 1,5 м. Шинак йўлак сатҳидан 68-70 см баландликда жойлашган. Ёдгорликнинг мудофаа тизимини ўрганиш мақсадида шимолий қисмда тадқиқот ишлари олиб борилди. Мудофаа девор (ички ва ташқи) аввал пахсадан тикланган бўлиб, баландлиги 1 м. қалинлиги 75-80см, баъзи ҳолларда 1м.
Пахсадевор устида тўрт тамони тенг хом ғиштдан девор қурилган (44х44х13см). Ташқи деворда найза ўқи учли шаклдаги шинаклар жойлашиб, шинаклар ўртасидаги масофа турлича, яъни 1,34-1,35 м, баъзи ҳолларда 1,05 м. Шинаклар ҳажми юқори қисми 40 см, пастки 20 см, баландлиги 60-70 см. Ташқи девордан 5м узоқликда тўсиқ девор қурилиб, унинг баландлиги шарқий тамонидан 0,80см, ғарбий тамони эса баландлиги 1,20м. Бу тўсиқ девор ҳам асосий мудофаа деворлари сингари қумга қурилган. Археологик тадқиқотлар натижасида олинган материаллар, асосида ёдгорликнинг мил.авв. IV асрга оид эканлигини тасдиқлайди. Бу маълумот С.П.Т.Толстов, Я.Ғ.Ғуломовлар тамонидан илгари сурилган хронологик даврларни тасдиқлайди.
Кейинги йилларда Хоразм Маъмун академияси ва Урганч давлат университети археологлари (Б.Садуллаев раҳбарлигида) археолог тадқиқотларни давом эттирмоқдалаар. Мудофаа деворининг бир қисми реконстуркция қилинган. Ҳозирда Қалъажиқ қалъа атрофида йирик сайёҳлик маркази барпо этилган.