Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

-лаш,
эмас, балки 
-лаштир
аффикси ёрдамида феъл ясаш меъёрий ҳолга ўтган.
163
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Хуллас, феъл ясаш жараёнида маълум талаб ва қонуният 
асосида ўзбек тилида 
-лаштир
аффикси келиб чиқди ва у 
ҳозирги ўзбек адабий тилида феъл ясовчи сермаҳсул аффикс- 
лардан бирига айланди. Бу аффикс ёрдамида фақат объектли 
феъллар ясалади.
-лаштир
аффикси ёрдамида ясалган феълларга эътибор 
берилса, шу нарса маълум бўладики, бу феълларнинг деярли 
барчаси рус тилига оид феълларни таржима қилиш жараёнида 
ҳосил бўлган феъллардир. Шу сабабли 
-лаштир
аффикси ва 
унинг ёрдамида ясалган феъллар хусусиятларини аниқ 
тасаввур этиш, тўғри белгилаш учун бу феълларнинг рус 
тилидаги қандай ясама феъллар асосида ҳосил этилганлигини 
белгилаш муҳим роль ўйнайди.
-лаштир
аффикси ёрдамида ясалувчи феъллар рус тилидаги 
-ова
(
ть
), 
-изова
(
ть
), 
-ирова
(
ть
), 
-изирова
(
тъ
) суффикслари 
ёрдамида ясалувчи айрим феълларни калькалаш йўли билан 
ўзлаштириш натижасида ҳосил этилган. Рус тилида юқоридаги 
аффикслар от ва сифатлардан феъл ясайди. 
-лаиипир
аффикси 
ҳам ўзбек тилида от ва сифатлардан феъл ясайди. Бу феъллар- 
нинг қандай маъноли бўлиши ҳам сўз ясалиш асосининг қайси 
сўз туркумига оидлигига боғлиқ бўлади.
I. От туркумига оид сўздан ясалган феъллар:
1. Сўз ясалиш асосидан англашилган нарса-предмет 
билан таъмин этиш, шу нарса-предметдан фойдаланиладиган 
ҳолатли қилиш маъносини билдиради: 
газлаштирмоқ, теле-
фонлаштирмоқ, кинолаштирмоқ механизациялаштирмоқ,
электрлаштирмоқ
каби.
2. Сўз ясалиш асосидан англашилган нарсани юзага 
келтириш, яратиш маъносини билдиради: 
планлаштириш,
лойиҳалаштириш, саҳналаштириш, таърифлаштириш,
ҳужжатлаштириш
каби.
3. Нарса-предметни сўз ясалиш асосидан англашилган 
хусусият, белги кабиларга эга қилмоқ, унда игундай хусусият, 
нарса, белгини юзага келтирмоқ маъносини билдиради: 
кўкаламзорлаштирмоқ, тартиблаштирмоқ, табақалаштирмоқ,
қонунлаштирмоқ, лотинлаштирмоқ, иқлимлаштириш
каби, 
Бундай феълларнинг сўз ясалиш асоси от бўлса ҳам, лекин 
улардан маълум белги-хусусият англашиб туради. Худци шу 
белги-хусусият асосида 
-лаштир
аффикси ёрдамида феъл
164
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ясалади. Рус тилида бундай феълларнинг сўз ясалиш асоси 
сифат бўлади: 
латинский-латинизироватъ
II. Сифатлардан 
-лаштир
аффикси ёрдамида ясалган 
феъллар нарса-предметни сўз ясалиш асосидан англашилган 
белги, хусусият, ҳолат кабиларга эга қилиш, шундай белги, 
хусусият, ҳолатни юзага келтириш маъносини билдиради: 
ҳарбийлаштирмоқ, типиклаштирмоқ, стабиллаштирмоқ,
соғломлаштирмоқ, сохталаштирмоқ, расмийлаштирмоқ,
ободонлаштирмоқ
ва бошқалар.
-лаштир
аффикси ёрдамида ясалувчи феълларнинг 
хусусиятлари ҳақида гапирганда шуни алоҳида таъкидлаш 
керак бўладики, бу феъллар, асосан, мажҳул нисбат шаклида 
ва