|
I FƏSİL
MÜHAZİRƏ - ALİ TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ
TƏHSİLİN TƏŞKİLİNİN ƏSAS FORMASI KİMİ
1.1. Mühazirələr: anlayışlar, funksiyalar, prinsiplər
Tədris prosesinin təşkilinin forma və üsullarının müx-
təlifliyi, ali təhsildə innovativ təhsil texnologiyalarından is-
tifadə, biliklərin ötürülməsinin alternativ yollarının axtarışı
əksər universitetlərdə hələ də davam edən mühazirə-seminar
dərslərinin təşkili formasının fundamentallığına təsir göstərə
bilmədi. Adın özü əsas komponentlərdən birinin mühazirə ol-
duğunu göstərir.
Bu termin latınca oxu mənasını verən “lectio” və törəmə
“lektor” – oxucu sözlərindən əmələ gəlib. Bu əhəmiyyət ondan
irəli gəlir ki, əvvəlcə Qədim Yunanıstanda, Qədim Romada,
sonra isə orta əsrlər Avropasının universitetlərində müəllimin
əsas iş forması mətnlərin oxunması şərh olunurdu.
İndiki mərhələdə mühazirə təlimin təşkilati forması kimi
çıxış edir - “müxtəlif məzmun və müxtəlif tədris metodlarını
həyata keçirən müəllim və tələbələr (kursantlar, tələbələr)
arasında qarşılıqlı əlaqənin xüsusi yolu” (3, s. 45) və tədris
metodu kimi-“əsasən elmin fundamental problemləri ətrafında
cəmlənmiş tədris materialının sistemli və ardıcıl formada
monoloq təqdimatı” (11, s. 74).
Eyni zamanda, metodik ədəbiyyatda mühazirənin məş-
ğuliyyət forması kimi birmənalı olmayan fikirlərə rast gəlinir.
Ənənəvi didaktikanın tərəfdarları onun faydalarını mühazirənin
kömək etməsində görürlər:
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
14
-təhsilin məzmununda verilən məlumatı kifayət qədər
qənaətcil şəkildə cəmləşdirmək;
- qanunvericilik və normativ bazadakı dəyişikliklərə çap
nəşrlərindən daha tez reaksiya vermək;
- ən son dərslik və dərsliklərin çatışmazlığını müəyyən
dərəcədə kompensasiya etmək;
- müəyyən bir problemə dair əhəmiyyətli sayda fərqli, bə-
zən əks nöqteyi-nəzərdən meylləri təsnif etmək və şərh etmək;
- öz başına başa düşülməsi çətin olan ən çətin məsələlərə
diqqət yetirmək;
- tələbələrdə görülən və eşidilənləri dinləmək və anla-
maq, təhlil, sintez, müqayisə və s. kimi mühüm zehni əməliy-
yatları yerinə yetirmək bacarığını formalaşdırmaq;
- heç bir dərslik verə bilməyən tələbələrə (kursantlara, tə-
ləbələrə) müəllimin birbaşa təması, emosional və tərbiyəvi
təsirini göstərmək;
- nəzəriyyənin təcrübə ilə əlaqəsi prinsipini təcəssüm
etdirmək, elmi fəaliyyətin nəticələrini həm öz, həm də həmkar-
larını əhatə etmək;
- gələcək müstəqil işin istiqamətlərini ən effektiv şəkildə
müəyyənləşdirin (5, s. 36-37).
Bu nəzəriyyənin əleyhdarları bunun əvəzinə əks arqu-
mentlər irəli sürürlər:
- mühazirə mütəxəssis hazırlığının ən son tendensiya-
larına uyğun gəlmir, çünki praktikada təkcə müəyyən biliyə
deyil, həm də daha çox dərəcədə - bacarıq və bacarıqlara malik
olan mütəxəssislər gözlənilir;
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
15
- mühazirə reproduktiv öyrənməni təhrik edir, bunun nə-
ticəsində yaradıcı müstəqil düşünməyə mane olur və seminar
daha sonra onun tərcüməsinə çevrilir;
- indiki mərhələdə müəllim yeganə bilik mənbəyi olmaq-
dan çıxıb və buna görə də tələbənin (kursant, tələbə) dərsliklər,
internet və s. ilə müstəqil işi daha effektivdir;
- mühazirə tələbəni pedaqoji prosesin obyekti mövqeyin-
də qalmağa məcbur edir;
- kifayət qədər böyük auditoriya ilə eyni vaxtda ünsiyyət
differensial yanaşmaya imkan vermir və bununla da mühazirə-
nin həm əla, həm də xüsusi qabiliyyəti olmayanlar üçün ma-
raqlı və faydalı olmasına şərait yaradır;
- mühazirə vaxtında tənzimlənir və buna görə də bütün
məsələləri düzgün əhatə etmək həmişə mümkün olmur;
- bəzən mühazirələr diktəyə çevrilir ki, burada hamının
müəllimin dediklərini başa düşməyə vaxtı olmur;
- Texniki tədris vasitələrinin olmadığı şəraitdə mühazirə
zamanı yalnız eşitmə analizatorlarından istifadə olunur, insan-
ların təxminən 80-90%-i informasiyanı əsasən göz-beyin kanalı
vasitəsilə qəbul edir və yadda saxlayır. Buna görə də, psixoloji
amillərə görə, qavrayış qanunlarının müəyyən pozulmasını
ifadə etmək olar;
- kafedra tərəfindən təsdiq edilmiş fond mühazirələrinin
olması müəllimin fərdiliyini tam dərk etməyə imkan vermir
(7, s. 58).
Bütün bunlar bəzi alimlərin deməsinə əsas verir: “Artıq
başa düşməyin vaxtı çatıb ki, mühazirə ümumi iş forması kimi
ali təhsil müəssisələrində tələbələrin tədrisinin digər formaları
arasında ən səmərəsizdir” (13, s. 25).
Do'stlaringiz bilan baham: |
