|
Діріл, шу, үдеу, салмақсыздықтың пайда болуы және
олардың ғарышкер ағзаға әсері
Екінші топ факторлары: Бұл топқа шу, діріл, үдеу, салмақсыздық жатады. Бұл ракета ұшу қондырғысына негізделген. Адамдарға шудың әсері туралы ғылыми мағлұмат жеткілікті, олар ғарыш кемесін жасап шығаруда дыбыс оқшаулауды мұқият істеп шығуға, кабинада дұрыс дәрежесін төмендетуге негізделген. Мұнда ескерерлік жайт, ғарыш кемесінің оталып, содан ары орбитаға көтеріліп кеткенше осы белсенді ұшу аумағында қарқынды шудың болуы. Осы белсенді ұшудың аумағынан кеме орбитаға енгенше болатын дірілдің ғарышкерлерге әсері туралы жақсы зерттелген. Ағзаға діріл әсерін төмендететін бірқатар сындарлы амортизаторларды ұсынулар болды. Негізгі жылдамдық сияқты діріл де, шу да ұшу кезінде ғарыш кемесінің двигательдерінің жұмыс фазасымен байланысты.
Діріл, шуды тудырушы күш-ракета двигательдерінің жұмысы, олардың соққылы, цистерка-бактерда отын алмасуы, ауа ағыны, сондай-ақ ғарыш кемесінің ауа кедергілеріне төтеп беретін аэродинамикалық соққылар. Сөндірулі двигатаельмен ұшу кезінде шу мен діріл жоғалады. Тек радиобайланыс жүйесі, түрлі электромоторлар, қарқынды двигательдер ғана оларды туғызады.[3]
№5-тірек сызба
5-тірек сызбада діріл мен шудың әсері көрсетілген
жайсыздық, лоқсу, қозғыштық, үрей, абыржу, тұншығу, іш ауру омыртқа ауруы, жалпы шаршау, ауыр тыныстау, бас ауруы, қышу, құлақ естімеу жағымсыз әсерлер туындатады.
діріл кеменің алғашқы ұшу минутында және қалың ауа қабатына енгенде ғана зор болады
Діріл мен шу
Дірілдің ағзаға әсері механикалық табиғатқа ие. Ағзаның әрбір жасушасының қызметі қалай бұзылса, солай барлық басқа мүшелерінің де қызметі істен шығады. Діріл анафазаға ықпал етеді, бұл- жасушаның бөліну сатысы, осы сатыда хромосома бөліктері айырылады. Кеңес биологтары діріл әсерін тәжірибе кезінде тышқандарға жасап, келесі күні тышқан омыртқасында анафазалық құрылыстың артуын байқаған. Анафазалық құрылысы пайызы максималды 9,79 көлеміне жеткен, осы кезде бақылауда болған басқа да жануарларда бұл 2,61 құраған. Бірінші сатылық бөлінген двигательдері, кейін 2-ші және 3-ші сатылық двигательдері бар ғарыш кемесінің резонанс жиілігі шамамен 6 гц ал 3 сатылық ракета тасымалды жиілігі 9 гц шамасында болады. Бұл маңызды, өйткені адам денесінің резонанс жиілігі оның фиксациясының әдісімен қалпына қарай 3 пен 12 гц диапозонда жатады. Ал ағзаның кейбір мүшелері өзінің жеке жоғарғы резонанс жиілігінде болады.
Ғарыш кемесі осындай жиіліктердің бірінде дірілдегенде адамның осыған сай мүшелері деформацияланады, қисаяды немесе фиксациясын жоғалтады, яғни механикалық зақымданады. Бірақ әуелі бұған дейін көп жағдайда дискомофоры сезіледі.
№6-тірек сызба
6-тірек сызбада шудың құлаққа әсері көрсетілген
160 дб шу
құлақ пердесін жарып, есту сүйегінің ығысуына және тас кереңдікке ұшыратады
140 дб шу
адам қатты ауырсынуды сезінеді
есту жүйкесін зақымдайды
90-120 дб шу
Төмен жиіліктегі шудың адамға физиологиялық әсерін арнайы қондырғымен зерттейді.Осындай қондырғы зерттеу орталығы НАСА-дағы Ләнглиде орналасқан. Оның негізгі бөлігі диаметрі 7,3, ұзындығы 6,4 мертлік цилиндр пішіндес камера. Камераның бір жағы 4,3 диаметрлі тіспекпен (портень) жабдықталған, оны ЭВМ-мен басқарылатын гидравикалық күш беретін жетек қозғалысқа түсіреді. Камераның келесі жағын жылжытпалы қабырғамен жабады осы қабырға арқылы камераны акустикалық күйге келтіреді. Енді камера ішінде шамасы 3 Гц-тен төмен жиілікте 160 дб-ге дейін шу жасауға болады. Басқарылатын ғарыш кемесінде шу тек ғарышкердің есту мүшесіне ғана әсер етуімен қауіпті емес. 120 дб шу шамасында әжептеуір сөйлеу байланысы мен радиобайланыс нашарлау басталады. Тәжірибе көрсеткендей 10-30 Гц диапозонындағы дірілге бейберекет шу қосылса, адамның сөзі түсініксіз бола бастайды. 60 дб және бұдан жоғары шуда асқазан, ішек қалыпты, жиырылуының тежелуі, сондай-ақ асқазан сөлі бөлінуі, сілекей азаюы пайда болады. Сондықтан Аполлан ғарыш кемесін жасағанда шудың максималды шамасын ұшу фазасы аяқталғаннан кейін сөндірілген двигатель 55 дБ-ден аспайтын етіп жасап шығарады. Ғарыш кемесі қапсырмасының арасынан өткенде сыртқы шудың шамасы 20-30 дБ-ге дейін төмендейді. Бұдан бөлек шу скафандр шлемімен бәсеңдейді.
Басқарылатын ғарыш кемесінің проралеммасын жасауда дірілмен шу айтарлықтай мәселе туғызбайды. Ракетатасушы шығаратын шудың әсері зор болмайды, себебі кеме жұмыс істеп тұрған двигатель сатысынан жылдам бөлініп шығады да шу қоршаған ауамен ғана емес, кеме қапсырушы көмегімен де басылады. Діріл кезінде де осыған ұқсас жағдай, діріл кеменің алғашқы ұшу минутында ғана және қалың ауа қабатына енгенде ғана зор болады. Мұндай қысқа минуттар ішінде діріл адамға айтарлықтай әсер қалдырмайды.[10]
Do'stlaringiz bilan baham: |
