Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

73 

library.ziyonet.uz/ 

 

Ul shoʻx koʻngil lavqin etib tiyra nafasdin, 

Bir tifldir, alqissaki koʻzgu bila oʻynar. 

Ya’ni, u shoʻx koʻngil oynasiii nafasi bilan qoroigu qilib xuddi koʻzgu bilan oʻynayotgap 

yosh bolaga oʻxshaydi. 

Oʻynay-oʻnnay, bogʻladi uyqumni fusundin, 

deb davom etadi shoir... Fusun — bu — afsun, ya’ni sehr-gipnoz degani. Ma’lumki, 

odamni ginnotik holatga solish — metronomning bir zaylda taqillab turishi yo 

gipnozchining bir xil soʻzlarni yoxud harakatni takrorlashi orqali insonning idrokidagi 

nazorat qiluvchi markazlarni zabt etish va shu orqali idrok egasini oʻz irodasiga 

boʻysundirmoq orqali amalga oshiriladi. Aftidan, shuning uchun ham ma’shuqaiing 

«uyquni bogʻlab» oʻz izmiga boʻysundirishini ta’riflashga oʻtar ekan, Alisher Navoiy 

takroriy harakatni ifodalovchi juft soʻzni qoʻllaydi: 

Oʻynay-oʻynay bogʻladi uyqumni fusundin 

va uyquni bogʻlangan afsungarni aytadi, to gʻamzasi... demak, afsun qilayotgan — 

gʻamza... Lekin sehrlanish holatining juda ham chuqur ekanligini bayon qilish uchun 

shoir gʻamzaning, ya’ni mijjalar va qorachiqlar ishvasining yana bir hamkorini aytadi: 

...ul nargisi jodu bila oʻynar. 

Demak, sehrlanish yolgʻizgina gʻamza tufayli emas, gʻamza va nargisi jodu, ya’ni qosh 

bilan koʻz hamkorligida, ikkita sehrgarning oʻynashuvi oqibatida sodir boʻlayapti. 

Shundan keyingi misra quyidagicha: 

Tong yoʻqki, koʻzing boʻlsa koʻngil birla muloyib 

Majnungʻa ajab yoʻq agar ohu bila oʻynar. 

Mazkur baytdagi muloyib soʻziga e’tibor qiling. Bu soʻz hazillashib, bir-birovni xush 

koʻrishib oʻynamoq mazmuniga ega. «Layli va Majnun» dostonida Qays Laylining 

visolidan mahrum boʻlgach, telbalanib dashtu biyobonga bosh olib ketadi. U yerda 

jonivorlar bilan doʻst tutinadi, ohular bilai dardlashadi. Alisher Navoiy arab fol'kloridagi 

ana shu hodisaga ishora qilib, koʻngilni Majnunga, yor koʻzini esa ohuga oʻxshatmoqda. 

Oʻz koʻnglining iloha koʻzi bilan muloqotini Qaysning ohu bilan munosabatiga 

mengzatyapti. Shunisi ham borki, Qays dardmand odam, haddan tashqari gʻamgin qalb 

egasi, binobarii uning, hatto ohu bilan boʻlsin, oʻynashuvi ehtimoldan uzoqroq. Shuning 

uchun ham shoir: 

«Majnungʻa ajab yoʻq agar ohu bila oʻynar», 

— deydi. Koʻzga munosabatan esa: 

---