Ayupova M. Yu

Aralash rinolaliya
. Rinolaliyaning bu turi burun rezonansining patologik 
kamayganligi holida havoning burundan chiqib ketishi bilan izohlanadi, oqibatda 

---

barcha nutq tovushlarining artikulyatsion va akustik tomondan buzilishi kuzatiladi. 
Ovoz tembri ahamiyatli darajada o‘zgaradi. 
Aralash rinolaliyada ham ochiq, ham yopiq rinolaliyaning belgilari birga 
qo‘shilgan holda namoyon bo‘ladi. Bunda burun yo‘li to‘silib qolgani holda tanglay-
halqum pardasida ham o‘zgarishlar bo‘ladi. Burun tovushlari yopiq rinolaliyadagi 
singari, boshqa tovushlar esa ochiq rinolaliyadagi kabi talaffuz qilinadi. Aralash
rinolaliya ham organik, ham funksional xarakterda bo‘lishi mumkin. Organik 
xarakterdagi aralash rinolaliyaga yumshoq tanglayning kaltaligi yoki falajligi sabab 
bo‘lsa, funksional aralash rinolaliyaga tanglay-halqum yorig‘ining funksiyasi o‘zgarishi 
natijasida burun yo‘lining to‘silib turishi sabab bo‘ladi. 
Davolashdan oldin qaysi bir kamchilik ovoz tembrini ko‘proq buzib, manqalikka 
ko‘proq sabab bo‘layotganini aniqlash zarur. Masalan, bemor burun tovushlari bilan 
unli tovushlarni boshqa tovushlarga qaraganda yanada ko‘proq manqalanib talaffuz 
qilayotgan bo‘lsa, demak, unda yopiq rinolaliya ustun bo‘ladi va davolash chorasini 
Shunga qarab belgilanadi. 
Rinolaliyani bartaraf etishda operatsiyagacha bo‘lgan logopedik ish tizimi 
Ochiq rinolaliyada yaqin vaqtlargacha operatsiya davrigacha bo‘ladigan logopedik 
ta’sir deyarli qo‘llanmas, undan foydalanish haqida esa juda ehtiyotkorlik bilan 
mulohaza yuritilar edi.
Operatsiya davrida anatomik nuqson qisman yoki to‘liq bartaraf qilinadi, ammo 
nutq uchun kerakli samara aksariyat hollarda yuz bermaydi. Uranoplastika 
operatsiyasining nisbatan kech o‘tkazilishi, uning nutq taraqqiyotiga ta’sirining yetarli 
darajada bo‘lmasligi, operatsiyadan so‘ng bo‘ladigan logopedik ta’sir muddatining 
cho‘zilishi va yana bir qator sabablar operatsiyadan keyin bo‘ladigan logopedik ta’sir 
muddatlarini qayta ko‘rib chiqish zaruriyatini yuzaga keltirdi hamda logopedik 
ishlarning operatsiyagacha bo‘lgan davrda amalga oshiriladigan qulay, samarali 
usullarni izlashga da’vat qildi. Rinolaliyadagi nutq nuqsonini nafaqat tanglay yoriqligini 
mavjudligi bilan, og‘iz bo‘shlig‘ida tilning noto‘g‘ri rinolaliya holati va butun 
artikulyatsion apparat muskullari harakati munosabati buzilishi bilan izohlanishidan 
kelib chiqadigan bo‘lsak, shu narsani taxmin qilish mumkinki, keyingi ikki nuqson 
(og‘iz bo‘shlig‘ida tilning noto‘g‘ri holati va artikulyatsion apparat muskullari orasidagi 
o‘zaro munosabatning buzilishi) kompensatsiyasi operatsiyagacha amalga oshirilishi 
mumkin. Bu esa, o‘z navbatida, nutqning yaxshilanishi uchun zamin yaratadi. Shunday 
qilib, operatsiyagacha bo‘lgan davrda ham to‘g‘ri nutqning shakllanishiga asos yaratish 
mumkin. Operatsiyagacha bo‘lgan davrda logopedik ta’sir tadbirlari psixologik o‘ziga 
xoslikka ega bo‘lgan bemorlarda anatomik nuqson mavjud bo‘lgan sharoitlarda amalga 
oshiriladi. Shuning uchun ham logopedik ishlarda to‘g‘rinolaliya tG‘ғri nutqni 
shakllantirish va shaxs rivojlanishining korreksiyasi inobatga olinadi. 
Rinolalikda to‘g‘ri nutqni shakllantirish (to‘g‘ri talaffuz ustida ishlash) og‘izdan 
nafas olishni tarbiyalash bilan bir vaqtda nutq tovushlarining to‘laqonli 
artikulyatsiyasini yaratish jarayonida amalga oshiriladi. 

---

A.G. Ippalitova metodikasiga ko‘ra logopedik ta’sir ko‘rsatish jarayoni ikki davrga 
bo‘linadi. 
I.