Ayupova M. Yu. Logopediya toshkent 2007

Rinolaliyani bartaraf etishda operatsiyagacha bo‘lgan logopedik ish tizimi

Ochiq rinolaliyada yaqin vaqtlargacha operatsiya davrigacha bo‘ladigan logopedik ta’sir deyarli qo‘llanmas, undan foydalanish haqida esa juda ehtiyotkorlik bilan mulohaza yuritilar edi.
Operatsiya davrida anatomik nuqson qisman yoki to‘liq bartaraf qilinadi, ammo nutq uchun kerakli samara aksariyat hollarda yuz bermaydi. Uranoplastika operatsiyasining nisbatan kech o‘tkazilishi, uning nutq taraqqiyotiga ta’sirining yetarli darajada bo‘lmasligi, operatsiyadan so‘ng bo‘ladigan logopedik ta’sir muddatining cho‘zilishi va yana bir qator sabablar operatsiyadan keyin bo‘ladigan logopedik ta’sir muddatlarini qayta ko‘rib chiqish zaruriyatini yuzaga keltirdi hamda logopedik ishlarning operatsiyagacha bo‘lgan davrda amalga oshiriladigan qulay, samarali usullarni izlashga da’vat qildi. Rinolaliyadagi nutq nuqsonini nafaqat tanglay yoriqligini mavjudligi bilan, og‘iz bo‘shlig‘ida tilning noto‘g‘ri rinolaliya holati va butun artikulyatsion apparat muskullari harakati munosabati buzilishi bilan izohlanishidan kelib chiqadigan bo‘lsak, shu narsani taxmin qilish mumkinki, keyingi ikki nuqson (og‘iz bo‘shlig‘ida tilning noto‘g‘ri holati va artikulyatsion apparat muskullari orasidagi o‘zaro munosabatning buzilishi) kompensatsiyasi operatsiyagacha amalga oshirilishi mumkin. Bu esa, o‘z navbatida, nutqning yaxshilanishi uchun zamin yaratadi. Shunday qilib, operatsiyagacha bo‘lgan davrda ham to‘g‘ri nutqning shakllanishiga asos yaratish mumkin. Operatsiyagacha bo‘lgan davrda logopedik ta’sir tadbirlari psixologik o‘ziga xoslikka ega bo‘lgan bemorlarda anatomik nuqson mavjud bo‘lgan sharoitlarda amalga oshiriladi. Shuning uchun ham logopedik ishlarda to‘g‘rinolaliya tG‘ғri nutqni shakllantirish va shaxs rivojlanishining korreksiyasi inobatga olinadi.
Rinolalikda to‘g‘ri nutqni shakllantirish (to‘g‘ri talaffuz ustida ishlash) og‘izdan nafas olishni tarbiyalash bilan bir vaqtda nutq tovushlarining to‘laqonli artikulyatsiyasini yaratish jarayonida amalga oshiriladi.
A.G. Ippalitova metodikasiga ko‘ra logopedik ta’sir ko‘rsatish jarayoni ikki davrga bo‘linadi.
I. Tayyorlov davri
Ushbu davrdagi mashg‘ulotlarning asosiy maqsadi artikulyatsiyani o‘zlashtirish bilan parallel ravishda to‘g‘ri nutqiy nafas olishni shakllantirishdan iborat. Ushbu davrni shartli ravishda ikki bosqichga bo‘lish mumkin:

1. 
   burun va og‘izdan nafas olish hamda chiqarish differensiyasida nutqiy nafas
   

olishni shakllantirish;

2. 
   unli tovushlar artikulyatsiyasi (ovozni qo‘shmasdan turib) va frikativ jarangsiz undosh tovushlar artikulyatsiyasini realizatsiya qilishda uzoq muddatli og‘izdan nafas olishni shakllantirish.
   

g‘ bosqichda nutqiy nafas olishni shakllantirish ishlari olib boriladi.
Tayyorlov davrida ushbu ishlar faqatgina og‘izdan uzoq nafas olishni shakllantirish bilan chegaralanadi.
Diafragmal nafas olish to‘g‘ri nutqning shakllanishi uchun mahsuldor hisoblanadi.