Ayni o’zgarishlar nafaqat iste’mol sektoriga, balki mamlakat iqtisodiyotining o’sishiga sabab bo’lmoqda. Xususan: 2018-yilda yalpi ichki mahsulot hajmi 407,5 trln so`mni tashkil etdi

9-chizma. Past kategoriyali tovar.

Iste’molchining daromadi ortganda kamroq sotib oladigan tovari past kategoriyali tovar hisoblanadi. Bu yerda pepsi past kategoriyali tovar: iste’molchini daromadi ortib, budjet chegarasi oldinga surilganda ham pepsining iste’moli kamayib pitsaning iste’moli ortgan.

O`zaro bog`liq tovarlar narxi o`zgarishining iste’molchi tanloviga ta’sirini o`rganishda ularni ikki guruhga ajratish maqsadga muvofiq bo`ladi:

1. 
   o`zaro bir-birini almashtiruvchi yoki o`rinbosar tovarlar; 2) o`zaro bir-birini to`ldiruvchi tovarlar.
   

O`zaro bir-birini almashtiruvchi tovarlardan birining narxi o`zgarishi bilan boshqasiga bo`lgan talabning o`zgarishi to`g`ri bog`liqlikda bo`ladi. Masalan, sariyog` narxining oshishi margaringa bo`lgan talabning ortishiga olib keladi. Sariyog` narxining pasayishi esa margaringa talabni kamaytiradi.

O`zaro bir-birini to`ldiruvchi tovarlardan birining o`zgarishi bilan boshqasiga bo`lgan talabning o`zgarishi teskari bog`liqlikda bo`ladi. Masalan, agar avtomobilning narxi oshsa, benzinga bo`lgan talab qisqaradi. Aksincha, avtomobilning narxi tushsa, benzinga bo`lgan talab oshadi.

Kelgusida iste’molchi daromadlari, tovar narxi o`zgarishining kutilishi va tovarlar miqdorining yetarli bo`lishi yoki bo`lmasligi kabi omillar ham iste’molchi tanlovini o`zgartirishi mumkin. Kelgusida narxning oshishining kutilishi, iste’molchi joriy holatdagi tovarlar xaridini oshishiga olib keladi. Aksincha, narxning pasaishi va daromadning ko`payishining kutilishi tovarlarga bo`lgan joriy xarid hajmining qisqarishiga sabab bo`ladi.

Bozordagi iqtisodiy agentlarning fikricha xaridorlar xatti-harakatining xususiyatlari xilma-xildir. Bu xususiyatlar, ya’ni tovarni xarid qilish to`g`risida bir qarorga kelish jarayoni juda ko`p xildagi omillar ta’sirida bo`ladi. Ayrim bozor xodimlari “xaridorlar xatti-harakatiga iqtisodiyot sohasidagi omillar ta’sir etadi” deb o`ylasa, boshqalari (boshqa sotuvchilar) “kishilarning shaxsiy xarakterlari – yoshi, ma’lumoti, tavakkal ish tuta olishi, ya’ni xarid qilish sharoitidagi kishilik va ijtimoiy omillar ta’sir etadi”, deyishadi. Demak, asosan xarid qiluvchi agentlarga iqtisodiy omillar, kishilarning shaxsiy omillari – yoshi, kasbi, turmush tarsi, hurmat qilish, fikr bilan hisoblashishi, faqat “unga”, “uning uchun” xizmat qilishga qaratilgan xatt- harakatlari, “ko`ngil tortgan” joydan borib xarid qilish kabi omillar ta’sir etadi.