Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

XX asrda Markaziy Osiyo xalqlari qadriyatlarining transformatsiyasi 
XX  asrning  murakkab  tarixiy  voqyealari  barcha  sobiq  sovet  va  sobiq  sotsialistik 
mamlakatlarining  qadriyat  tizimlariga  turlicha  ta'sir  ko‘rsatdi,  biroq  ular  Markaziy  Osiyo 
xalqlarining  o‘ziga  xos  madaniy  hayotida  alohida  muhim  rol  o‘ynadi.  Mazkur  xalqlarning 
butun qadriyaviy tizimi (diniy qadriyatlar, milliy ehtiyojlari ma'naviy madaniyatning  o‘ziga 
xos  hodisalari,  ona  tillari  xalqlarning  mentaliteti  va  boshqalar)  jiddiy  transformatsiyaga 
uchradi.  Bugungi  kunda  yuz  berayotgan  milliy  tiklanish  jarayonlari  sharoitida  Markaziy 
Osiyo xalqlarining qadriyaviy tizimining tushuncha va mohiyatini ularning XX asr va XXI asr 
boshlaridagi 
transformatsiyasini 
falsafiy 
anglab 
yetish 
zarurati 
tuzildi. 
Mazkur 
transformatsiyalar «umuminsoniy-milliy» kontekstda ko‘rib chiqilishi mumkin. 
Bir tomondan shuni esda tutish zarurki, har qanday jamiyatning butun qadriyaviy tizimi - 
fan,  falsafa,  san'at,  adabiyot  -  faqat  milliy  an'analar  bilan  cheklanmaydi,  chunki  inson  faqat 
biologik  mavjudot  sifatida  emas,  ijtimoiy  mavjudot  sifatida  ham  yagonadir.  Bu  ayniqsa, 
axborotlashtirish,  kompyuterlashtirish,  tezkor  aloqaning  zamonaviy  tizimlari  rivoj  topgan 
hozirgi  dinamik  davrga  dahldordir.  Barcha  mamlakatlar  va  qit'alarning  hayotiy  manfaatlari, 
asosiy  muammolari  eng  muhim  jihatlar  bo‘yicha  mos  keladi.  Umuminsoniy  muammolar 
umuminsoniy qadriyatlar tizimini shakllantirish zaruratini taqozo qiladi.  
Boshqa  tomondan,  milliy  (yagona  sifatida),  mintaqaviy  (alohida  sifatida),  umuminsoniy 
(umumiy, yalpi) qadriyatlar dialektikasini hisobga olgan holda yoshlarni milliy an'analar, urf-
odatlar,  rasm-rusumlarga,  milliy  til  va  san'atga  hurmat  ruhida  tarbiyalash  zarur.  Agar  inson 
o‘z  xalqining  milliy  madaniyatini,  tarixini,  ma'naviy  qadriyatlarini    yaxshi  bilsa  va  qabul 
qilsa,  u  holda  u  dunyodagi  boshqa  xalqlarning  madaniyati  va  falsafasini  ham  yaxshi  qabul 
qiladi, ular haqida o‘z mustaqil fikriga ega bo‘ladi deb ishonish mumkin. 
Xalqlarning  ko‘plab  an'analari,  urf-odatlari,  udumlari  va  qadriyat  tizimining  boshqa 
unsurlari butun XX asr davomida saqlanib kelgan bo‘lishiga qaramay, bu tizimning ko‘plab 
komponentlari transformatsiyaga uchradi. Bir qator an'analar butunlay yo‘qolib ketgan bo‘lsa, 
boshqalari o‘zlarining ichki qadriyaviy mazmunini o‘zgartirdi. Oilaviy, maishiy, bayram urf-
odatlari sirasiga ko‘plab yangi unsurlar kirib keldi, badiy madaniyatning tubdan yangi turlari 
(portet xaykaltaroshligi, portret rasmchiligi, opera, balet, operetta va boshqalar) paydo bo‘ldi. 
Markaziy  Osiyo  xalqlari  tillarida,  shu  jumladan  o‘zbek  tilida  muhim  o‘zgarishlar  yuz 
berdi. Alifbo va imlo bir necha marta isloh qilindi: arab alifbosining  transformatsiyasi va uni 
o‘zbek  tili  xususityalariga  moslashtirilishi  (XX  asrning  20-yillari  boshida),  lotin  yozuvining 
birinchi davri (1929-1940), kirillitsa davri (1940 yildan XX asrdaning 90-yillarigacha), lotin 
yozuviga  ikkinchi  marta  o‘tish  (XX  asrning  90-yillari).  Leksika  sezilarli  darajada  o‘zgardi: 
eski  turmush  tarzi  bilan  bog‘liq  butun  bir  leksik  qatlam  yo‘q  bo‘lib  ketdi  va  ko‘plab  yangi 
so‘zlar paydo bo‘ldi.