Axmedov bekzod

4.2. Sportchining yuqori haroratli sharoitga adaptatsiyasi (moslashishi) 

 

Yuqori  haroratli  sharoitda  bir  necha  kun  sport  mashqlari  bilan 

muntazam  shug’ullanish  organizmda  qator  fiziologik  o’zgarishlarni  yuzaga 

keltirish  bilan  birga  organizmni  shu  sharoitga  moslashishini  ham 

ta`minlaydi.  Yuqori 

harorat  ta`sirida  yuzaga  keladigan  fiziologik 

o’zgarishlar,  ko’pchilix  holatlarda  sovuq  ta`sirida  yuz  beradigan 

jarayonlarga qarama-qarshi bo’ladi. 

Sportchi  organizmining  yuqori  haroratli  sharoitga  moslashishida 

bog’langich  va  turg’un  bosqichlar  mavjud.  Boshlang’ich  bosqichda  nafas 

olish,  yurak  urishi  tezlashadi.  Teridagi  qon  tomirlarida  qon  oqimi 

kuchayadi,  ichki  organlarga  qon  borishi  kamayadi.  Kuchli  ter  ajraladi, 

issiqlik ishlanishi susaya boshlaydi. 

Adaptatsiyaning turg’un bosqichida yuqorida bayon etilgan reaktsiyalar 

o’lchamli  va  uyg’unlashgan  holatga  o’ta  boshlaydi.  Issiqliq  ishlanishining 

kamayishi eng ustun turuvchi omilga aylanadi. Qon aylanishi va nafas olish 

sistemalari unchalik zo’riqmay ishlay boshlaydi. energiya hosil bo’lishining 

kamayishi  ovqatni  ko’p  miqdorda  iste`mol  qilish  zaruratini  pasaytiradi. 

Ovqat  hazm  qilish  yo’lining  shilimshiq  qavatidan  shira  ajralishi  kamayadi. 

Organizmda ro’y beradigan bunday o’zgarishalar to’qimalarda suv va tuzlar 

miqdorini  ko’pam  kamayishiga  yo’l  ko’ymaydi,  shu  bilan  birga,  fiziologik 

jarayonlarni  samarali  rivojlanishiga  sharoit  yaratadi.  Natijada,  tashqi 

muhitning  yuqori  haroratiga  organizmning  chidamliligi  ortishi  bilan  uning 

ish  deb  qobiliyati  ham  ko’tariladi.  Bu  hol  yuqori    haroratli  sharoitda 

bajariladigan ishni ancha uzoq vaqt davom ettirish imkonini beradi. 

Z.T.Tursunov  va  uning  xodimlari  jismonan  har  xil  darajada  chiniqqan 

sportchilar  bilan  tekshirish  o’tkazganlarida,  yuqori  malakali  sportchilarning 

havo  harorati  baland  va  quyosh  nuri  kuchli  bo’lgan  sharoitlardagi  muskul 

ishi  qayta-qayta  takrorlanavergach,  4-5  kundan  keyingina  moslashish 

(adaptatsiya)  sezilarli  darajada  yuzaga  kelgani  achiqlangan.  Tuzlarning  ter 

---

 

73 

bilan  ajralishi  kamaygan.  Statik  kuchlanish  elementlari  bo’lgan  dinamik 

ishlarni  bajarish  uchun  qon,  so’lak  va  terning  mineral  tarkibida  haddan 

ziyod ko’p o’zgarish yuqori hapopat ta`sirining beshinchi kunida kuzatilgan. 

Bu  davrda  tana  haroratini  saqlash  uchun  teri,  o’pka  orqali  ko’p  suv 

ajratilishi belgilangan. 

Organizmning  yuqori  haroratli  sharoitga  moslashish  darajasini 

baholashda  t a n a   h arorati  katta  ahamiyatga  ega  bo’lib,  u  organizmning 

issiqlik  balansini  aks  etdiradi.  Sportchilarning  statik  kuchlanish  elementlari 

bo’lgan  dinamik  ishni  va  asosan  statik  kuchlanishli  ishlarni  bajarishda, 

yuqori harorat va quyosh nurining qayta ta`siri tana haroratining pasayishiga 

olib  kelgan  va  bu  hodisa,  tana  xaroratini  boshqaruvchi  apparat  yuqori 

haroratga moslashar ekan, degan xulosani keltirib chiqargan. 

Organizmning  yuqori  haroratli  sharoitga  moslashish  reaktsiyalarining 

yuzaga  kelishida  fiziologik  sistemalar  funktsiyasiyanng  o’zgarishlarini 

qo’yidagicha ifodalash mumkin.