Axmedov bekzod



Download 1,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet41/59
Sana31.12.2021
Hajmi1,65 Mb.
#266162
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   59
Bog'liq
sport mashqlari jarayonida fiziologik adaptatsiyaning xususiyatlari

3.4. Mushaklarning charchashi 

 

Mushakka  maksimal  darajada  qisqartira oladigan  ta’sirot  berib  va  mushakga 



turli yuklarni osib, uning ko’tara olmaydigan yuk miqdori aniqlanadi. Ana shu yuk 

miqdori  mushakning  kuchini  ko’rsatib  beradi.  Ammo  taqqoslash  uchun 

mushakning mutlaq kuchi degan miqdordan foydalanadi. 

Mushakning  mutlaq  kuchi  uning  funksional  holatiga  (charchashiga)  va 

yukning og’irligiga bog’liq. Butun organizm, a’zo yoki to’qima ishlaganidan keyin 

ish  qobiliyati  ya’ni  mutlaq  kuchi  vaqtincha  pasayadi,  charchash  ro’y  beradi. 

Odamning  charchashi  ergograf  degan  asbob  yordami  bilan  tekshiriladi.  Ergograf 

tekshiriladigan  kishining  bilagi,  panjasi,  II  va  IV  barmoqlarini  mahkam  tutib 

turadigan asbobdir. 

 

8-rasm. ergogramma 



9-Rasm. 

Sportchilarda 

jismoniy 

sinov  

mashqlardan oldin va keying 6 soat mobaynida 

yozib olingan ikkita charchash egri chizig’i 

Ish  ritmini,  yukning  og’irligini  yoki  ikkalasini  o’zgartirib,  odamning  turli 

sharoitda qay tariqa charchashini tekshirish mumkin. Shunga hosil bo’Iadigan egri 

chiziq ergogramma deb ataladi. (8-rasm) 




 

53 


Ishdagi  harakatlarni  tekshirish  uchun  ba’zi  olimlar  maxsus  erograf  yasab 

mushak charchashini tushuntirish uchun bir necha nazariya bayon qilgan. Ularning 

fikricha,  charchashning  asosiy  sababi  shundan  iboratki,  ish  natijasida  energiya 

zaxiralari  tugashi,  parchalanish  mahsulotlari  mushakni  to’ldirib  yuborishi, 

charchashga  sabab  bo’ladi.  Ammo  bayon  qilingan  nazariyalardan  birontasi  ham 

charchash  hodisasini  mukammal  tushuntirib  berolmadi.  Mushak  zo’r  berib 

ishlaganda  unda  haqiqatan  ham  parchalanish  mahsulotlari,  jumladan  sut  kislotasi 

hosil  bo’ladi  (sut  kislotasi  ishlayotgan  mushakning  charchashiga  ancha  ta’sir 

etadi), energiya zaxiralari sarf bo’ladi va hokazo, lekin shu jarayonlardan birontasi 

ham ayrim holda charchashni tushuntirishga asos bo’laolmaydi. Bu nazariyalarning 

hammasi  ham  charchashda  asab  tizimining  rolini  e’tiborga  olmaydi.  Xolbuki,  ish 

qobiliyatining  uzoq  saqlanishida  va  charchashning  boshlanishida  markaziy  asab 

tizimi hal qiluvchi rol o’ynashini I.M.Sechenov, I.P.Pavlov, N.Ye.Vvedenskiy va 

A.A.Uxtomskiylar  o’z  tekshirishlarida,  shuningdek  talabalarda  sinovdan  oldin  va 

undan  6  soat  keyin  mushakning  ergogrammasini  yozib  ko’rsatib  berishgan  (9-

rasm). 


Mushakning  refleks  yo’li  bilan  ta’sirlanib  charchashni  N.Ye.Vvedenskiy 

maxsus  tajribada  ko’rsatgan.  U  markazga  intiluvchi  ikki  turli  asabni  ta’sirlab, 

mushakni qisqartirish ustida tajriba o’tkazgan. Markazga intiluvchi asablardan bir 

xilini ta’sirlash natijasida mushak charchagan. Mushakning charchaganligi ma’lum 

bo’lgaeh, markazga intiluvchi asablarning ikkinchisiga ta’sir etilgan. Mushak shu 

ta’sirotga  javoban  avvalgidek  kuch  bilan  qisqargan.  Shunga  asoslanib,  awalo 

mushak emas, markaziy asab tizimi charchaydi deb xulosa chiqarilgan. 

Odam  qo’lining  mushaklari  charchaganda  dam  olish  vaqtida  ikkinchi  qo’l 

bilan  ish  bajarilsa,  yuk  ko’tarishda  charchagan  qul  mushaklarining  ish  qobiliyati 

tez  tiklanishini  birinchi  marta  I.M.Sechenov  (1903)  ko’rsatib  berdi.  Charchagan 

qo’l  mushaklarining  ish  qobiliyati harakat  faolligining boshqa turlarida,  masalan, 

oyoqning  turli  mushaklari  ishlaganda  ham  tez  tiklanishi  mumkin.  I.M.Sechenov 

bunday dam olishni anchayin tinch turishdan farq qilib, faol dam olish deb atagan 

edi. Sechenov bu dalillarga avvalo asab markazlarining charchashini ko’rsatuvchi 




 

54 


dalil deb qaragan edi. 

Ishontirish  ustidagi  tajribalar  butun  organizmdagi  charchash  jarayonining 

kelib  chiqishida  asab  markazlari  holatining  o’zgarishi  katta  rol  o’ynashini 

ko’rsatuvchi  ishonchli  dalil  bo’la  oladi.  Masalan,  tekshirilayotgan  kishiga 

yengilgina  savat  ko’tarib  turibsan  deb  ishontirilsa,  u  og’ir  qadoq  toshli  savatni 

uzoq  ko’tarib  tura  oladi.  Yengil  savatni  ko’tarib  turgan  kishiga  og’ir  qadoq  tosh 

tutqazildi deb ishontirilsa, aksincha, u tez charchaydi. Ayni vaqtda puls, nafas olish 

va gazlar almashinuvi odamning haqiqatda qilayotgan ishiga emas, balki ishontirib 

aytilgan gapga bog’liq bo’ladi. 

 


Download 1,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish