Axborot texnologiyalariga oid bilimlar

o‘yin modellarini
ko‘rsatish 
mumkinki, bu modellarda kamida ikki tomon mavjud bo‘ladi. Bir 
tomon axborot himoyasini yaratsa, ikkinchi tomon bu tizimni bartaraf 
qiladi. O‘yin birinchi tomonning qandaydir himoya tizimini 
yaratishidan boshlanadi. Undan keyin ikkinchi tomon yaratilgan 
himoya tizimini bartaraf qilishga, birinchi tomon esa yangisini 
yaratishni boshlaydi. Agar ikkinchi tomon birinchi tomon yangi 
himoya tizimini yaratguncha oldin yaratilgan himoya tizimini bartaraf 
etsa, birinchi tomon yutqizgan hisoblanadi. Agar himoya tizimi 
bartaraf etilgunga qadar birinchi tomonda yangi himoya tizimi bo‘lsa, 

---

25 
birinchi tomon yutgan hisoblanadi. Birinchi raund natijasidan qat’iy 
nazar o‘yin davom etadi. Bu yondashishda himoya tizimining 
samaradorlik mezoni sifatida ikki argumentli (birinchi tomonning 
himoya tizimini yaratishga sarflagan vaqti va ikkinchi tomonning 
himoyani bartaraf etishga sarflagan vaqti) funksiya qabul qilinadi. 
Ta’kidlash lozimki, nafaqat vaqtni, balki himoyalanuvchi axborot 
narxini hamda yaratish/bartaraf etishdagi sarfni hisobga oluvchi 
yanada murakkab o‘yin modellari mavjud. Bunday modellarda birinchi 
tomon tarafidan himoyalanuvchi axborot narxi vaqt mobaynida 
pasaya 
boradi, 
himoya 
tizimsining 
samaradorlik 
mezoni 
argumentlarining biri sifatida esa ikkinchi tomon himoyani bartaraf 
etganidan so‘nggi axborotning qoldiq narxi qabul qilinadi.
 
 
Axborot xavfsizligini ta’minlash choralarining tasnifi 
Kompyuter tizimlarini axborot xavfsizligi xavfini amalga oshirish 
juda murakkab va xavfli oqibatlar bilan bog‘langandir. Ularga 
quyidagilar tegishlidir: 
-
fizik butunlikni buzish - axborot sifatini buzishga yoki uni to‘liq 
yo‘q qilishga yo‘naltirilgan, ayniqsa axborotni uzatish tizimlarida va 
telekommunikatsiya va radiotexnik tizimlarning kompyuter 
tarmoqlarida; 
-
ruxsat etilmagan o‘zgartirish - u turli xil xujjatlarda, xisoblarda 
va ma’lumotlar bazalarida berilganlarni qalbakilashishiga yoki 
xalaqitlarga uchrashiga olib kelishi mumkin; 
-
ruxsat etilmagan olish - maxfiy axborotni bevosita kompyuter 
tizimlaridan va tarmoqlaridan ularga ulanish yo‘li bilan o‘g‘irlash yoki 
axborot tashuvchilarni va boshqalarni o‘g‘irlash bilan tavsiflidir; 
-
ruxsat etilmagan ko‘paytirish - dasturlarni va berilganlarni 
nusxalashga yo‘naltirilgan. 
5.1-jadvalda kompyuter tizimlari va tarmoqlarini xavfsizligi 
xavflarini, ularni tashkil etuvchilariga ta’sir etilganda amalga 
oshirishni asosiy yo‘llari ko‘rsatilgan. 
3.2.1-jadval.