|
Kutubxonalararo va xalqaro abonement: xozirgi xolati, muammolari va rivojlantirish yo‘llari. Kutubxonalararo abonoment (KAA) – kitobxonlarning talabini o‘z vaqtida, har tomonlama bajarishga qaratilgan, mamlakat kutubxonalarining o‘zaro kitob almashuv shakli. Kutubxonalararo abonoment kitobxonga yashash yoki ishlab turgan joyidagi kutubxona fondida mavjud bo‘lmagan kitobni boshqa kutubxonalar fondidan olib foydalanish imkonini beradi.
Kutubxonalararo abonoment xizmatiga bo‘lgan talabalar shundan kelib chiqadiki, birinchidan yirik kutubxonalar ham respublikada va undan tashqarida nashr qilingan asarlarni barchasini olish va saqlash imkoniga ega emasligi, ikkinchidan, fanlarni birlashib ketishi yoki tabaqalanishi natijasida iste'molchilarning adabiyot va axborotga bo‘lgan talab va qiziqishlarini oshishi va murakkablashib borishi, uchinchidan, ma'lum bir regiondagi kutubxonalarning fondlari xaqidagi yig‘ma kataloglarning, yaratilishi, mamlakat kutubxonalari fondlari xaqidagi axborotlarning nashr etilishi, adabiyot va axborotga bo‘lgan talablarni yetkazishda zamonaviy texnika vositalaridan foydalanishni jadallashishi, ushbu shakldan foydalanishga imkon yaratmoqda.
Yirik kutubxonalar fondidan yuqori darajada unumli, foydalanish KAAning kelgusi taraqqiyoti uchun muxim ahamiyatga ega. Milliy va xalqaro miqyosda kutubxonalar fondidan doimiy ravishda axborot almashuvisiz fan va texnikaning taraqqiyotini tasavvur etish qiyin.
O‘z mohiyatiga ko‘ra kutubxonalararo abonoment turli muassasaga qarashli va turli darajadagi kutubxonalarning, ilmiy axborot tashkilotlarining milliy va xalqaro miqyosdagi vazifalarini birlashtirish, hamda kutubxonachilik ishi sohasida kelishilgan va keng tarqalgan xamkorlik shaklini ta'minlovchi xizmat ko‘rsatish usuli xisoblanadi.
Axborot-kutubxona xizmati ko‘rsatishning bu shakli uzoq tarixiy taraqqiyotga ega. Uni paydo bo‘lishi XX asr boshlariga to‘g‘ri keladi. O‘tgan asrning 30 yillarga qadar kutubxonalararo abonoment asosan yirik ilmiy kutubxonalardagina qo‘llanilgan. Ommaviy kutubxonalarda bu usuldan deyarlik foydalanilmagan..
1955 yilda O‘zbekiston Madaniyat Vazirligi “Kutubxonalararo abonement xaqida Nizom” qabul qildi. Nizom qaysi muassasaga qarashligidan qat'iy nazar barcha kutubxonalar uchun majburiy xujjat edi. Unda nashrlarni almashish, talablarni bajarish muddati va kutubxonalararo abonoment yordamida adabiyotlardan foydalanishning yagona qoidalari ko‘rsatib berildi.
Kutubxonalararo abonomentning taraqqiyotidagi keyingi bosqich 1969 yil qabul qilingan “Kutubxonalararo abonementning yagona umumdavlat tizimi” haqidagi Nizomdan so‘ng boshlandi. Nizomning qabul qilinishi bilan kutubxonalararo abonomentning O‘zbekiston miqyosidagi yagona tizimi dunyoga keldi. Kutubxonalararo abonomentning markazlari, uning vazifalari, talablarning bajarishning yagona qoidasi aniqlab berildi.
Fan va ishlab chiqarishning o‘sib borishi bilan axborotga bo‘lgan talablar kutubxonalararo abonomentning takomillashtirilishini taqozo qila boshladi. kutubxonalararo abonomentda xizmat ko‘rsatish jarayonlarini, asosiy texnologik va funksional jarayonlarni bir xillashtirish, yangi ish usullarini joriy qilish, mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish vositalaridan foydalanishni yo‘lga qo‘yishni talab qildi. Kutubxonachilik va axborot muassasalari uchun majburiy bo‘lgan yagona hujjat –“GOST 7.31-81 Kutubxonalararo abonementning yagona umumdavlat tizimi” - e'lon qilindi. 1990 yil 1 yanvardan boshlab kutubxonalar tajribasida yangi xujjat – “GOST 7.31-89 Kutubxonalararo abonementning yagona umumdavlat tizimi. Umumiy talablar” ishlatila boshlandi .Bu hujjat kutubxonalararo abonomentda qo‘llaniladigan talab qog‘ozlariga yangilik kiritdi, hamma kutubxonalar faoliyatida Kutubxonalararo abonomentdan foydalanishdan o‘zaro hamkorlik va o‘zaro aloqani tashkil qilishni takomillashtirish va ish jarayonidagi ayrim tartiblarni o‘zgartirdi. Masalan, nusxa ko‘chirish, mikrofilmlarni qo‘llash rad javoblarini sonining kamayishiga, ko‘p so‘raladigan adabiyotlarga bo‘lgan talablarni to‘la bajarish imkonini berdi. Kutubxonalararo abonomentning moddiy-texnik asosi mustaxkamlandi. Kutubxonalararo abonoment markazlari nusxa ko‘chiruvchi va mikrofilmlar oluvchi apparatlar, teletayplar, fakslar va kompyuterlar bilan jixozlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
