Axborot kutubxona katalogi va fondi

Kitoblar tasvirlarini har bir boiinmaning
 
ichiga joylashtirish
Sistemali  katalogni  to‘g‘ri  tuzish  uchun  bir  boMinmada  bir- 
lashtirilgan tasvirlarni joylashtirish tartibi muhim ahamiyatga ega. 
Tasvirlarni  ancha  samaraliroq  joylashtirish  masalasi  ko‘pincha 
kutubxona  matbuoti  sahifalarida  muhokama  qilinadi  va  kutub­
xonalar tom onidan turlicha hal etiladi.
Katalogning  bir  bo‘linmasiga  qo‘yilgan 
tasvirlarni joylashti-
 
rishning  alfavit
  tartibi  m a’lum  ustunliklarga  ega.  Bu  tartib  har 
bir  kitobning  tasviri  tutadigan  o‘rnini  aniq  belgilab  beradi, 
bir  m uallifning  muayyan  masalaga  doir  ham m a  asarlarini  bir 
joyga  to‘plashni  ta’minlaydi,  kitobxon  kitobning  nom ini  aniq 
eslay  olmagan,  m uallifning  ismi  va  otasining  ismini  bilmagan, 
binobarin,  alfavit  katalogdan  foydalana  olmaydigan  hollarda 
unga  kerakli  kitoblarning  tasvirlarini  qidirib  topish  im konini 
beradi.  Tasvirlar  alfavit  tartibida  joylashtirilganda  kutubxona­
chi  muayyan  bo‘linm ada  m a’lum  asarning  aks  ettirilgan  yoki 
aks  ettirilm aganligini  tez  tekshirish  imkoniyatiga  ega  bo‘ladiki, 
bu  narsa  katalogni  tahrir  qilishda  g‘oyat  m uhim   ahamiyat  kasb 
etadi.  Shuni  ta’kidlab  o‘tish  kerakki,  bunday  tartib  sistemali 
katalogning  kitobxonga  kitob  tanlashda  yordamlashishdan  ibo-
98

---

rat  bo‘lgan  vazifasiga  to ‘la  ma’noda  javob  bermaydi.  Tasvirlar 
alfavit  tartibida joylashtirilgan  paytda  ilmiy jihatdan juda  qim- 
matli  kitoblar  muayyan  bo‘lim ning  oxiriga,  uncha  qimmatli 
bo‘lmagan  kitoblar  esa  bo‘lim ning  oldiga  chiqib  qolishi  m um ­
kin.  Kitobxonlar  esa  ham isha  ham   butun  b o lin m a  m undari- 
jasi  bilan  tanishavermaydilar,  ko‘pincha  bo‘linm aning  boshida 
joylanshgan bir qancha tasvirlarni  ko‘zdan  kechirish bilan chek- 
lanib  qo‘ya  qoladilar.
Ba’zan  kitob  muallifini  va sarlavhasini  emas,  balki nashr etil- 
gan yilini asosiy belgi deb bilib, tasvirlarning alfavit tartibi o‘rniga 
teskari  xronologik  tartib  qo‘llaniladi.  Bu  tartib  qo‘llanilganda 
nashrlar  xronologiyasi  kamaya  borib,  dastlab  oxirgi  yilda  nashr 
etilgan  kitoblarning,  so‘ngra  undan  oldingi  yillarda  nashr  qilin- 
gan  kitoblarning  tasvirlari  joylashtiriladi  va  hokazo.  Kitobxon- 
ning  birinchi  galda  har  bir  b o linm ada  yangi  kitoblar  tasvirini, 
go‘yo fanning hozirgi darajasini aks ettiruvchi tarvirini uchratish- 
ni,  tasvirlarni joylashtirishning  bunday  tartibini,  alfavit  bo£yicha 
joylashtirish  tartibidan  ustunligi  deb  hisoblaydilar.  Aslida  esa 
kitobning  nashr  etilgan  yili  hamisha  ham  uning  yozilgan  vaqti- 
ga  to ‘g‘ri  kelavermaydi,  so‘nggi  yillarda  chiqqan  kitoblar  orasida 
qayta  nashr  etilgan  kitoblar  oz  emas  va  ularni  birinchi  o‘ringa 
chiqarib  qo‘yishni  asosli  bir  narsa  deb  bolmaydi.  Ayni  vaqtda 
tasvirlarni  nashr  etish  yilining  teskari  xronologiyasida joylashti­
rish  katalogni  tashkil  qiiishda  ham,  undan  foydalanishda  ham 
ko‘p  amaliy noqulayliklarni  keltirib  chiqaradi.