Axborot kutubxona katalogi va fondi

000
Umumiy asarlar
100
Falsafa
200
Din
300
Sotsiologiya
400
Tilshunoslik
500
Tabiiy  fanlar
600
Amaliy fanlar
700
Nafls  san’at
800
Adabiyot
900
Tarix
0 ‘z  navbatida  har bir bo‘lim quyidagicha bo‘lingan.  Masalan:
500
Tabiiy  fanlar
510
Matematika
520
Astronomiya
530
Fizika
540
Kimyo
550
Geologiya
560
Pomontologiya
570
Biologiya
580
Botanika
590
Zoologiya
0 ‘nlik  indekslar klassifikatsiyalash  sistemasini  oson  egallani- 
shini  ta’minlaydigan,  ular  kengayadigan,  sistemadan  fond  hajmi 
turlicha  kutubxonalarda  differensiallashgan  holda  foydalanish 
imkonini  beradi.  Aynan  mana  shular,  0 ‘nlik  klassifikatsiyaning 
keng tarqalishiga olib keldi.  Biroq,  Dyui o‘nlik prinsipini rasman
107

---

qo‘llagan,  bu klassifikatsiyaning sun’iyligini,  noilmiyligini  yana- 
da  chuqurlashtirdi.  Masalan,  «400  Tilshunoslik»  va  «800 Adabi- 
yot» bo‘limlarida u alohida til hamda alohida adabiyotlarni ajrat- 
gan.  U  shunga  muvofiq,  490  va  890  indekslariga  yetib,  ikkinchi 
bosqich  bo‘linishlari  nihoyasiga  yetgach,  u bir  rubrikani  «kichik 
tillar»  va  «kichik  adabiyotlar»  deb  atadi  hamda  tillar  va  adabi­
yotlarni  endi  klassifikatsiyaning  uchinchi  bosqichida  ajratishni 
taklif qildi.  0 ‘nlik klassifikatsiyada  bunday misollar talaygina.
0 ‘nlik klassifikatsiya sanab o‘tiladigan  klassifikatsiyalash  tipi- 
ga kiradi.  Dyui standart tugallanma prinsipini kiritdi, ya’ni bir xil 
belgilarga muvofiq ajratilgan turli bo'lim larning bo‘linmalariga in­
dekslarning bir xil tugallanmasini kiritdi1.  Masalan,  lug‘atlarning 
indeksi  doimo  03,  vaqtli  nashrlarniki  05  da  tugaydi.  Misollardan 
ko‘rinib  turibdiki,  indeks  bir  raqam  yoki  ikki  belgili  raqam  bi­
lan  ifodalanishi  kerak bo‘lganda  Dyui uni  3  raqamiga aylantirish 
uchun  0  yoki  00  qo‘shgan.  Masalan,  5  o'rniga  500,  51  o'rniga 
510;  shu  tufayli  indekslar  yaxlit  raqamlar  izchilligida joylashadi. 
Bu  tokchalarda  kitoblarni  va  katalogda  kartochkalarni joylashti- 
rishni  soddalashtirish  maqsadida  qilingan.  0 ‘nlik indekslar klas­
sifikatsiyalash  sistemasining  oson  egallanishini  ta’minlaydi,  ular 
mnemonik,  kengayadigan,  sistemadan  fond  hajmi  turlicha  ku- 
tubxonalarda  diferensiallashgan  holda  foydalanish  imkonini  be­
radi. Aynan mana shular Universal o ‘nlik klassifikatsiyaning keng 
tarqalishiga olib  keldi.
Form al,  geografik  va  til  bo‘linm alarini  standartlash  shu 
yo‘sinda  amalga  oshirilgan.  Dyui  shuningdek,  klassifikatsi­
yalash jadvallariga tuziladigan APK ning  aham iyatini to‘g‘ri ba- 
holay bildi.  XIX asrning  70-yillarida APK yaratish g‘oyasi yan- 
gilik emasdi,  biroq  Universal o‘nlik klassifikatsiyaning  chiqishi 
bilan  APK  klassifikatsiya  jadvallarining  tarkibiy  qismi  bo‘lib 
qoladi.
Universal  o‘nlik  klassifikatsiya  Dyui  hayotlik  chog‘ida  12 
m arta  nashr  etildi.  AQSHda  hozirgi  kunda  ham  uning  kengay-
1