Axborot kutubxona katalogi va fondi

5.2.  Sistemali  katalogni  rasmiylashtirish.
Ajratkich  kartochkalar
Sistemali  katalogdan  oqilona  foydalanish  ko‘p  jihatdan  uni 
chuqur  o‘ylab,  puxtalik  bilan  rasmiylashtirishga  bog‘liqdir.  Un- 
dagi mavjud bo‘limchalarni aniq ajratib chiqish,  katalogning mu- 
rakkab pog‘onali strukturasini kitobxonga tushunarli qilish,  umu­
miy  bo‘lim  bilan  uning  bo‘linmalari  ocrtasidagi,  bilimning  turli 
sohasiga oid bir-biriga yaqin tematik bo‘linm alar o‘rtasidagi man- 
tiqiy bog'lanishni  ko‘rsatish zarur.  Shuni  aytish  kerakki,  sistemali 
katalogning ilgari aniqlangan bir qancha afzalliklarga ega bo£lgan
99

---

kartochka  formasi  bu  katalogni  rasmiylashtirishda  amaliy jihat- 
dan ba’zi qiyinchiliklar keltirib chiqaradi.  Kitob shaklidagi bosma 
sistemali  kataloglarning  matniga  zarur  eslatmalar  va  tushunti- 
rishlarni  kiritish,  yirik  bo'lim lar  va juz’iy  bo‘limchalarning  sar­
lavhalari  uchun har xil shriftlarni qollanish,  noliprafiya jihatidan 
bezatishning  boshqa  xususiyatlaridan  foydalanish  oson  boladi. 
Kartochkali  kataloglarda  rasmiylashtirish  imkoniyati  juda  chek- 
langan  bo‘lib,  ularda  ajratkich  kartochkalar  asosiy  rol  o‘ynaydi, 
bu  kartochkalarga  kitobxon  uchun  kerakli  hamma  tushuntirish- 
lar  joylashtiriladi.  «Yana  qaralsin»  formasidagi  har  tomonlama 
yo‘naltirgichlar qo‘llaniladi.
Agar  ikkita  bo‘lim  tematikasi  bir-biri  bilan  to‘la-to‘kis 
bog‘lanib  ketgan  bo‘lmasa,  bu  yo'naltirgich  formasini  qo‘llanib 
bo‘lmaydi,  ammo  bunda  muayyan  masalaga  oid  adabiyot  boshqa 
b o iim da  aks  ettirilganligini  ko‘rsatish  kerak.  Masalan,  qishloq 
xo‘jalik  iqtisodiyoti  va  mashinasozlik  iqtisodiyoti  bolim larini 
«yana  qaralsin»  formasidagi  yo‘naltirgichlar bilan  bog‘lab  qo‘yish 
noto‘g‘ri  bo‘lur  edi,  chunki  bu  bo‘limlarning  tematikasi  xilma- 
xil bo‘lib,  kitobxon  qishloq xo‘jalik iqtisodiyoti  masalalariga qizi- 
qib  turgan bir paytda uni  nim a uchun  mashinasozlik  iqtisodiyoti 
bo‘limiga  yo'llayotganliklari  kitobxonga  tushunarsiz  bo‘lib  qo- 
lar  edi.  Bu  bo‘limlar  o‘rtasidagi  bog‘liqlik  mashinasozlikka  oid 
umumiy  bo‘limda  ko‘rsatilgan  qishloq  xo‘jalik  mashinasozligi 
iqtisodiyotiga  nisbatangina  ifodalanmog‘i  kerak.  Bunday  holda 
yo‘naltirgichning  boshqa  formasi  qo'llaniladi  —  tegishli  masala- 
ning  nomi  keltirilib,  shu  masalaga  oid  adabiyot  qaysi  bo‘limdan 
qidirilishi  lozim  bo‘lsa,  o‘sha  bo‘limning  indeksi  ko‘rsatib 
qo‘yiladi.