Axborot kutubxona katalogi va fondi

sistemali  tartib 
deyiladi.  «Siste­
mali  joylashtirish»  va  «sistemali  katalog»  degan  tushunchalar 
shuning  mantiqiy  ifodasidir.
Kitoblar tokchalarda va sistemali katalogda ham  bilim ning h ar 
xil bo‘lim lari  bo‘yicha  kitob  va  kartochkalar bo‘lim,  bo‘linm alar, 
bo‘Unmachalan
  tashkil  qilinib  um um iydan ju z ’iyga yoki xususiy- 
ga  tom on  ketma-ket joylashtiriladi.
Um um iy  va  ju z ’iy  degan  tushunchalar  nisbiy  tushunchalar- 
dir,  albatta.  M asalan,  fizika  bo‘linmasi  -   tabiiy  fanlar  asosiy 
bo'lim iga  nisbatan ju z ’iydir  —  ayni  chog‘da  u  akustika,  optika  va 
boshqa mayda  bo‘linm alarga  nisbatan  umumiydir.
Klassifikatsiya  bo ‘lim larini 
um um iydan  ju z’iyga 
tom on 
joylashtirish  prinsipiga  am al  qilib,  ularning  nom larida  muay­
yan  izchil  tartib:  bo‘lim ,  bo‘linm a,  bo ‘lim cha  degan  tartib  bel- 
gilash  m um kin  bo‘lur  edi.  Biroq  kutubxonashunoslik  tajribasida 
«bo‘lim»  term ini  odatda  h ar bir bo‘linishga  nisbatan  q o llan ilad i, 
«bo‘linma»,  «bo'limcha»  term inlari  esa  bo‘lim ning  tobelik 
m a’nosini  bildirishi  lozim  b o lg a n   hollardagina  ishlatiladi.  M a­
salan,  «Akustika  bo‘limi»  ayni  chog‘da  bu  fizika  bo‘lim ining 
bo‘limchasi  deyiladi.
Bibliografiyada hujjatlarni klassifikatsiyalash keng qo‘llaniladi. 
Xuddi  kutubxona  sistemali  katalogi  singari  bibliografik  nashrlar-
35

---

da  ham   hujjatlarning  tasvirlari  m azm uniga  qarab,  bu  asarlarning 
m avzusini  ochib  beruvchi  rubrikalar  ostida  guruhlarga  ajratiladi. 
Bibliografik  nashrlarda  hujjatlarni  m azm uniga  qarab  guruhlarga 
ajratish  ham m a  vaqt  h am   bilim   sohalariga  qarab  klassifikatsi­
yalash  bilan bog‘layverilmaydi.
Bibliografik  nashrlarning  ko‘pchiligida  hujjatlarni  predm et 
katalogiga  yaqinlashtirib  predm et  asosida  guruhlarga  ajratish 
usullaridan  yoki  geografik  belgilariga  qarab,  guruhlarga  ajratish 
usulidan  foydalaniladi.  Bibliografiyaning  turli  xillarini  guruhlar­
ga  ajratishning  xarakteri  va  usullari  m azkur  nashrning  m aqsad- 
lari  bilan  belgilanadi.  Biroq  bilim ning  barcha  sohalariga  yoki 
ko‘p sohalariga oid  m atbuot asarlarini o ‘z ichiga oluvchi universal 
xarakterdagi  ko‘pgina  bibliografik  nashrlarda,  shuningdek  katta 
sohali  bibliografiyalarda  asarlar  rubrikalar  bo ‘yicha  guruhlarga 
ajratiladi  va  rubrikalar  sistemali  katalogning  tuzilishiga  o ‘xshash 
tartibda,  ya’ni bilim   sohalariga  qarab joylashtiriladi.