Axborot kutubxona katalogi va fondi



Download 5,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/194
Sana15.01.2022
Hajmi5,22 Mb.
#367171
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   194
Bog'liq
fayl 1380 20210624 (1)

Taqrizchilar:
Ganiyeva  Dono Akmalovna 
—  Respublika  ilmiy  pedagogika
kutubxonasi  direktori,  p.f.n.
Raxmatullayev  Marat Alimovich 
— Toshkent axborot texnologi
yalari  universiteti  professori,  t.f.d.
UO‘K:025.3+025.7/.9(075.8)
KBK:78.37
'43-07-556-6
:Д©  0 ‘zbekiston  faylasuflari  milliy jamiyati  nashriyoti,2017


KIRISH
Rcspublikamiz  kutubxonalarining  oldida  turgan  dolzarb  ma- 
snlalardan  biri  -   yangi  zam on  kishisini  yetuk m alakali  m utaxas- 
sis,  madaniyatli  va  m a’rifatli  inson  qilib  tarbiyalashdan  iboratdir.
«Axborot-kutubxona 
faoliyati 
to‘g‘risida»gi 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi  qonunining  2011-yil  13-aprel  kuni  Respublikam iz- 
ning  Birinchi Prezidenti I.A .K arim ov tom onidan im zolanishi ku­
tubxonachilik  ishi  taraqqiyotida  m uhim   ahamiyatga  molik  voqea 
bo'ldi.  Kutubxonachilik  ishining  tatbiq  etilishi  va  hal  qilinishi 
lo/.im  bo'lgan  m asalalari  qonun  orqali  muvofiqlashtirildi.
Axborot-kutubxona 
sohasi 
foydalanuvchilariga 
xizm at 
ko'rsatishda  yangi  texnologiyalarning  kirib  kelishi,  bunga  javo- 
ban  yangi  xizm atlarning  joriy  qilinishi  mutaxassislarimiz  oldiga 
bir  qator dolzarb  vazifalarni  qo‘yadi.  Axborotlashtirish  va kutu b ­
xonashunoslik  ta ’lim   yo'nalishi  talabalari  uchun  A xborot-kutub­
xona  muassasalarining  kataloglari  ham da fondi  axborot-kutubxo­
na  m uassasasining  asosiy  o‘zagi  hisoblanadi.
U shbu  o‘quv  q o lla n m a   Axborot-kutubxona  katalogi  va  fondi 
kursi uchun m oljallangan bo£lib,  katalog va fondni shakllantirish, 
axborot- kutubxona muassasalari faoliyatini,  katalog va kartoteka- 
lar  tizim ini,  fondini  to ‘g‘ri  va  u num li  tashkil  etish,  boshqarish 
prinsiplari  va  m odellarini  o ‘rgatadi.  Zero,  Axborot-kutubxona 
m uassasalarining ishini sam arali tashkil  etilishi katalog va fondni 
tashkil  etilishiga bog‘liqdir.
Axborot-kutubxona  m uassasalarining kataloglari, A xborot-ku- 
tubxonalar  ishi  faoliyatida  ularning  tutgan  o‘rni,  katalog  turlari, 
tasvir  prinsiplari,  hujjatlarga  ishlov  berish,  sistem alashtirishning 
nazariy  asoslari,  tarixiy  negizlari  haqida  tushuncha  beradi.  Xu- 
susan,  m azkur  o‘quv  qo‘llanm a  kutubxona-bibliografik  klassifi- 
katsiyalarining  vujudga  kelishi:  Universal  o‘nlik  klassifikatsiya­
ning  yaratilishi,  0 ‘zbekiston  Respublikasi kutubxona-bibliografik 
klassifikatsiyasi jadvalining tuzilishi  ham da  u bilan  ishlash  m eto- 
dikasini  o ‘rgatadi.  Shuningdek,  A xborot-kutubxona  m uassasala­
rining  katalog  va  kartotekalar tizim ini  tuzish  bo‘yicha nazariy  va 
am aliy  bilim lar  beradi.  A n’anaviy  kutubxona  kataloglaridan  na-
3


zariy bilim larga ega bo‘lish,  yangi texnologiyalar asosida Axborot- 
kutubxona muassasalarida  elektron katalog tuzish va am alda joriy 
etishga asos bo‘la oladi.  Sistemali  katalog  kursi  -  Alfavit katalogi 
kursining  mantiqiy  davomi  hisoblanib,  m azkur  q o llan m ad a  qu­
yidagi  mavzularni:  H ujjatlarni  klassifikatsiyalash  haqida  um um iy 
tushuncha,  sistemali  klassifikatsiyaning  rivojlanish  bosqichlari 
va  yo‘nalishlari, 
Kutubxona-bibliografik  klassifikatsiyasining 
yaratilish  tarixi,  rivojlanish  bosqichlari,  shuningdek,  hujjatlarni 
sistemalashtirishning  metodikasi:  barcha  fanlarga  oid  hujjatlarni 
sistem alashtirishning  usullarini,  katalog  va  kartotekalar  tashkil 
qilishni yoritib beradi.  M azkur o ‘quv qo‘llanm a axborot-kutubxo­
na  fondi,  uning  belgi  va  xususiyatlari,  fondni  shakllantirish prin- 
siplari  va jarayonlarini  aks  ettiradi.
Ushbu  o ‘quv  qo‘llanm a  A xborotlashtirish  va  kutubxonashu- 
noslik  yo‘nalishi  talabalari  uchun  m o‘ljallangan  bo‘lib,  shu jum - 
ladan  qo‘llanm adan  katalog  va  kartotekalar  tizim i  bilan  faoli- 
yat  yurituvchi  mutaxassislar,  Axborot-kutubxona  muassasalari 
xodim lari  foydalanishlari  m um kin.
4


1-bob.  AXBOROT-KUTUBXONA KATALOGLARINING 
VUJUDGA K EL ISH I.  ULA RN IN G   TU RLA RI,  AHAMIYATI 
VA KUTUBXONA ISH ID A  TUTGAN  0 ‘R N I
X alqim izning  tu rm u sh   m adaniyatini  oshirishda,  ularni 
m a’naviy  dunyosini  boyitishda  A xborot-kutubxona  m uassa­
salarining  o 'rn i  beqiyosdir.  A xborot-kutubxona  m uassasalari­
ning  ijtimoiy  vazifasi  hozirgi  ku n   talabidan  kelib  chiqib,  to - 
bora  kengayib  borm oqda.  A xborot-kutubxona  m uassasalarining 
oldida turgan dolzarb m asalalardan biri  — yangi zam on kishisini 
yetuk  m alakali  m utaxassis,  m adaniyatli  va  m a’rifatli  inson  qilib 
tarbiyalashdan  iboratdir.  Respublikam izdagi  mavjud  A xborot- 
kutubxona  m uassasalarining  fondlari  keng  doiradagi  k ito b ­
xonlarning  talabiga  javob  beradigan  resurslar  bilan  m untazam  
to'ldirilib  boriladi.  A xborot-kutubxona  m uassasalarining  fond­
lari  qanchalik  to ‘liq  va  m ukam m al,  elektron  resurslar  bilan 
ta ’m inlangan  bo ‘lsa,  ulardan  foydalanuvchilarning  ehtiyojla­
rin i  qondirishga  shunchalik  keng  im koniyatlar  yaratiladi.  Ayni 
bir  vaqtda,  bir  tom ondan,  ulardagi  fondlarning  k atta  hajm da 
ekanligi  va  m azm unining  boyligi,  ikkinchi  tom ondan  Axborot- 
kutubxona  m uassasalariga  m urojaat  qiluvchi  kitobxonlar  ta- 
lablarining  nihoyatda  xilm a-xilligi,  m avjud  barcha  resurslarni 
h ar  tom onlam a  ko‘rsatib  berish  zaruriyatini  q at’iy  talab  qiladi. 
A xborot-kutubxona  m uassasalarining  fondlarini  h ar  tom onlam a 
ochib  berishda  kataloglar  asosiy  rol  o‘ynaydi.
Katalog grekcha — «ro‘yxat» demakdir.  Binobarin,  «kutubxona 
katalogi»  degan  terrnin  «Axborot-kutubxona  muassasasida  mav­
ju d   bo‘lgan  barcha  resurslarning  ro‘yxati»  degan  m a’noni  bildi- 
radi.  A m m o  bunday  aynan  tarjim a  qilish  kataloglarning  haqiqiy 
aham iyatini yetarli  darajada  to ‘liq tushuntirib  bermaydi.
Kutubxona  kataloglari  Axborot-kutubxona  muassasasida 
m uayyan  tartibda  tuzilgan  bo‘lib,  A xborot-kutubxona  muassasasi 
fondining  m azm unini  ochib  berish,  u  haqida  to ‘liq  axborot  b e­
rish,  mavjud  resurslarni  targ‘ib  etrish,  kitobxonlarga  m a’lum ot 
olishlarida g‘oyaviy-tarbiyaviy,  ilmiy-axborot vazifalariga  muvofiq 
tarzda  yo‘llanm a  berish  kabi  funksiyalarni  bajaradi.
5


1.1.  Kataloglarning  turlari
Zamonaviy  Axborot-kutubxona  muassasalarida  mavzu  va 
turlari  bo‘yicha  xilm a-xil  resurslar  mavjud.  Axborot-kutubxona 
muassasasiga  murojaat  qiladigan  kitobxonlarning  talablari  ham 
xilma-xildir.  K itobxonlarni  m uayyan  m uallifning  familiyasi,  ki- 
tobining  nomi,  m uharrirning  nom i  yoki  boshqa  belgilari,  muas- 
sasaning  nomi,  nashr  etgan  nashriyotning  nomiga  o‘xshash 
m a’lumotlari bo‘lgan  kitoblar qiziqtiradi.  Ba’zi  birlarini  soha ada- 
biyotlari,  boshqalarni  texnik jurnallar,  DTSlar,  patentlar  qiziqti­
radi.  Ayrim  kitobxonlar  chet  el  adabiyotlarini  so‘rab  murojaat 
etadilar.  H am m a  so‘rovlarni  qam rab  olib javob  beradigan  yagona 
katalog  tuzishning  imkoniyati  yo‘q.
Kutubxona  klassifikatsiyasi  125  yildan  buyon  o‘quv  fani  sifa­
tida  o‘qitilib  kelinmoqda.  Shunga  qaramasdan,  sohaning  ushbu 
yo‘nalishini  o‘rganish va  ilmiy  tadqiqotlar olib  borish  ishlari  yaqin 
yillardan  boshlandi.  Bunga  zarurat  esa  ushbu  term inning  keng 
o‘rganilmaganligi va m a’lum  m uam m olarning yechilmaganligidir1.
Kutubxona  klassifikatsiyasi  bir  qancha  m a’nolarga  ega.  Kutub­
xona javonlaridagi  kitoblar yoki  boshqa  hujjatlarni joylashtirilayot- 
gandagi bu jarayon  -  kitoblar klassifikatsiyasidir.  Bu jarayon kitob­
lar  bilan  emas,  balki  ularning  bibliografik  tavsifi,  ya’ni  kataloglar 
bilan  amalga  oshirilsa  bu  -   bibliografik  klassifikatsiya  deyiladi2.
1  Library  C lassification  T heory:  H istorical  P ersp ectiv e/  Rai  T echnology 
U niversity,  2014,—  p .4
2  Library  C lassification  T heory:  Types  o f  Library  C lassificatio n /  Rai 
T echnology  U niversity,  2014.  —  p. 10
6


Axborot-kutubxona  xizm ati  ko‘rsatish  nazariyasi  va  am ali- 
yotida  kataloglarning  m u h im   turlari  yaratilganki,  ularning  har 
biri  m a’lum  bir xarakterdagi  talablarni  qondirishga  imkon  beradi. 
Shu  kunga  qadar  m am lakatim iz  kutubxonalarida  nashr turlariga, 
fondni  qam rab  olishiga  ko‘ra  farqlanadigan  kataloglarning  bir 
nechta  turlari  qo‘llaniladi.  Kataloglar bibliografik  tavsiflarini  gu- 
ruhlash  usullariga  ko‘ra   asosiy  turlarga  bo‘lingan.  Bu  guruhdagi 
kataloglar  orasida  eng  ko‘p  tarqalgani  alfavit  katalogi,  sistemali 
katalog,  predm et  kataloglaridir.  Bugungi  kunda  bular  qatoriga 
elektron  katalog  ham  qo'shildi  va  u  am aliyotda  keng  miqyosda 
qo‘llanilm oqda.
Alfavit  katalogda  barcha  mavjud  resurslarining  tavsifi  mual- 
liflarning  ism i-shariflari  yoki  sarlavhalarning  alfaviti  bo‘yicha 
joylashtiriladi.  Tasvirlarning  shu  tartibda  joylashtirilishi,  birin- 
chidan,  muallifi  va  sarlavhasi  kitobxonga  m a’lum  bo‘lgan  aniq 
bir  asarning  bor  yoki  yo'qligini  aniqlash,  ikkinchidan,  muayyan 
m uallifning  kutubxona  muassasasi  fondida  mavjud  bo‘lgan  asar- 
lari  bilan  tanishish  im konini  beradi.
Alfavit  katalogi  kutubxonada  biror  m uallifning  qanday  kitob- 
lari  bor,  degan  savolga  javob  beradi.  Alfavit  katalogini  m ualliflar 
katalogi  deb  ham   atashadi.
Kitobxonlarning  muayyan  masalalarga  yoki  tor  konkret  ma- 
salalarga  doir  m anbalarga  bo‘lgan  talablari  sistemali  va  predm et 
kataloglari  yordamida  qondiriladi.
7


Sistemali  katalogda  barcha  resurslar  ularning  fan  sohalari 
bo‘yicha m azm uni va belgilariga qarab guruhlarga ajratiladi.  U lar 
um um iydan xususiyga  tom on  izchillikda  bo‘linadigan  tarm oqlar- 
ga  ko‘ra guruhlanadi.
Predm et katalogi tuzilayotganda barcha resurslarning m azm u­
niga  asoslanadi,  bibliografik tasviri bilim   sohalari bo‘yicha  emas, 
hujjatda  bayon  etilayotgan  predm et  nom larining  alfavit  tartibiga 
binoan joylashtiriladi.
Kutubxonalarda  yana boshqa  kataloglar:
•   nom erli  katalog,
•   xronologik  katalog,
•   geograflk  katalog,
•   lug'at  kataloglari  ham   mavjud  bo‘lib,  bunday kataloglar  ku- 
tubxonalarning  tu ri  va  tipiga  qarab  tashkil  etilgan.

Download 5,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   194




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish