Axborot kutubxona katalogi va fondi

3.1.  Sistemali  katalog
Klassifikatsiya  —  sotsial  hayotim izda  va  fanda  keng  tarqalgan 
tushunchadir.  Klassifikatsiya  lotincha  «classis»  —  sinf,  guruh,  tu r 
va  «facere»  —  qilm oq so‘zlariga  to‘g‘ri  keladi.
Klassifikatsiya  atrof-m uhitni,  dunyoni,  m odda  va  hodisa- 
larni  o‘rganish jarayonidir.  H ar  bir  hodisa  va  m oddalar  bir  qan­
cha  belgilarga  ega  bo‘ladi,  bu  belgilarga  asoslangan  holda  hodisa 
va  m oddalar  sinflarga,  guruhlarga  bo ‘linadi,  ya’ni  klassifikatsiya 
qilinadi.  M asalan,  D.I.  M endeleyevning  elem entlarni  ortib  bo- 
ruvchi  atom  og‘irligiga  ko£ra joylashtirilgan  davriy  sistemasi.  H ar 
bir  elem entlar  va  jism larning  birikm alaridagi  barcha  xossalari 
davriy  su r’atda  takrorlanib  turadi,  atom   og‘irligiga  qonuniy  ra- 
vishda bog'liq  bo‘ladi  deb,  isbotlandi.
D.I.  Mendeleyevning  elem entlar  davriy  sistemasiga  (klassi- 
fikatsiyasi)  m oddalarning  atom   og‘irligi  asos  qilib  olingan.  Bu 
asos  kimyo  fani  tarixida  yangi  davrning  vujudga  kelishiga  im kon 
berdi,  m oddalarning  tuzilishi  to‘g‘risidagi  ta ’lim otning  taraqqiy 
etishiga  sabab  bo‘ldi.
Ayrim  hollarda  sun’iy  klassifikatsiyalar  ham   qo‘llaniladi.  M a­
salan,  o ‘sim liklarning  barglarini  va  gullarining  rangi,  shakliga 
qarab  klassifikatsiyalashdan dekorativ o ‘sim likshunoslikda amaliy 
jih atdan   foydalaniladi.
D em ak,  am aliyotda  klassifikatsiyalash  asosiy  va  sun’iyga 
ajratiladi.  Kutubxona  bibliografiya  ishida  bu jarayon  qanday  ke- 
chadi.  K utubxonashunoslik  ishining  a n ’anaviy  ish  faoliyati  huj­
ja tla rn i klassifikatsiyalashda  asos  —  hujjatlarning  m azm uni  qilib 
olinadi.  Bu  usul  hujjatlar  klassifikatsiyasiga  tabiiy  klassifikatsi­
ya  deb  qarash  im konini  beradi.  H ujjatlarni  formatiga,  tiliga, 
chiqarilgan joyiga,  betlar  soniga  qarab  tan lab   olish  sun’iy  klas- 
sifikatsiyaga  misoldir.  D yuining  0 ‘n lik   Klassifikatsiyasi  (The 
Dewey  D ecim al  Classification  D D C )  kitob  klassifikatsiyasi  si-
33

---

fatida,  Universal  o‘nlik  klassifikatsiyasi  esa  (U O ‘K)  bibliografik 
klassifikatsiya  sifatida  qabul  qilindi.  Bibliografik  klassifikatsiya 
ham   chuqur va batafsil  klassifikatsiya  uchun  qo‘llaniladi.  Bataf- 
sil  klassifikatsiya  m ikro  hujjatlar  uchun  qo‘llaniladi.  Kongress 
kutubxonasi  klassifikatsiyasi  chuqur  klassifikatsiyaga  asosan 
faoliyat  yuritadi.  K ichik  kutubxonalarning  talabiga  javob  be- 
ruvchi  va  unchalik  batafsil  bo'lm agan  klassifikatsiya  Keng  yoki 
U m um iy  klassifikatsiya  deyiladi.  D yu in in g   0 ‘nlik   klassifikatsi- 
yasining  b oshlang'ich  n ash rlari  ham   shu  klassifikatsiya  turiga 
m ansub  bo 'lg an 1.  K utubxona  fondlari goho  maxsus  m aqsadlarni 
ko‘zlab,  ana  shunday  ajratiladi,  biroq,  odatda,