«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

(vi)Moslashuvchanligi.
Kompyuteming tarqatish tizimida ish­
lovchi foydalanuvchilar o ‘ziga mos va qulay keladigan kom­
pyuterlami ishlari uchun tanlab oladilar. Bu jarayon markazlashgan 
tizimda y o ‘q. Hattoki quvvat va funksionalligini uzaytirilishini 
oddiy dasturiy ta’minot yoki hard disk qo'shish natijasida ko‘rsak 
bo‘ladi.
Nazorat savollari
1. Dasturiy ta’minotga ta’rif bering.
2. Dasturiy mahsulotni siniflarini aytib bering.
3. QoMlanish sohalari bo'yicha dasturiy mahsulotlaming 
sinflarini aytib bering?
4. Dasturlash texnologiyalarining qurollari ostida siz nimani 
tushinasiz?
5. Tizimli dasturiy ta’minotning tuzilishini bering.
6. Bazaviy dasturiy ta’minotning tartibiga nimalar kiradi?
7. Servisli dasturlami qanday tasniflash mumkin?
8. Dasturlash texnologiyalarining qurollari ostida siz nimani 
tushinasiz?
9. Dasturlash texnologiyalarining tashkil qiluvchi qurollarini 
aytib bering.
10. llovalami yaratish uchun vositalaming mohiyatini ochib 
bering.
80

---

5-mavzu. ZAMONAVIY OPERATSION
TIZIMLARINING TAVSIFI
5.1. Windows operatsion tizimi haqida umumiy tushun- 
chalar
5.2. Windows 7 operatsion tizimi fimksiyalari.
5.3. Windows 7 operatsion tizimi oynalari.
5.4. Fayl ustidagi operatsiyalar.
5.5. Dastumi (ilovani) ishga tushirish
Tayanch iboralari: 
Operatsion tizim, ishchi stol, menyu, 
grafikli interfeysi, kontekst menyu, fayl, yorliq, papka.
5.1. Windows operatsion tizimi haqida umumiy tushunchalar
Foydalanuvchining Grafik Interfeysi (FGI talaffuz qilinishi 
“goo-ее”) Xerox PARC korxonasida 70 yillarda rivojlangan va 
birinchi bo‘lib 1980-yil Xerox Star kompyuteri nomi ostida dunyoga 
tanitilgan. O lsha yillarda ham Foydalanuvchining Grafik Inter- 
feyslari orasida raqobat bo‘lgan va texnik do‘konlarda uning 
mavjudligini ko‘rishgan, shunga qaramay talablaming orasida eng 
ko‘pi Microsoft Windowsda edi. Hamma FGIlar kelajakda o ‘z seria 
nomerlariga ega boiishgan, bunga sabab:
• Windows amallarini ketma-ketligini nazarda tutgan holda 
Windows amallarini displeyda ko‘rsatadi. Har bir foydalanuvchining 
oynasi o ‘z ichiga ilova programmalari va hujjatlami oladi. Bu 
foydalanuvchilarga ilovalar orasida tezda orqaga qaytish va boshqa 
amallami beradi.
•B u operatsiya amali unga olib borilgan sichqonchani va 
ekranga bosishini ko‘rsatadi. Sizning buyruqlaringiz ishora amaliga 
yetib boradi va keying safar siz ulami eslab o‘tirishingiz shart emas.
• Ularda nusxadan chiqarilganda ko‘rinadiganga o‘xshaydigan 
ekrandagi hujjatni ko‘rsatuvchi WYSIWYG (What You See Is What 
You Get) Display mavjud.
•Buym qlar dasturdan dasturga ketma-ket uzatiladi. Masalan, 
sizning hujjatdan biror narsani o ‘chirishingiz xoh u so‘z, chizma 
yoki m a’iumotlar omboridagi yozuvni o ‘chirishingiz bo‘lmasin har 
qanday holatda ham bir xildir. Bu yangi dasturiy ta’minotni o ‘r-
81

---

ganishni yanada osonlashtiradi, chunki sizning ko‘plab mavjud 
ko‘nikmangiz takrorlanuvchandir15.
Har qanday kompyuter eng tez super kompyuter va EHMlardan 
tortib to sizning soatingiz yoki qurilmangizdagi eng kichik 
mikroprotsessorlargacha ishlash tizimidan foydalaniladi. Yillar 
o‘tgan sari turli xildagi Operatsion tizimlar rivojlandi va ulaming 
ko‘pchiligi hozirda ham foydalanilmoqda. Shaxsiy kompyuterlar 
ishlab chiqaruvchi IBM (International Business Machiness- “Xal- 
qaro Biznes Mashinalari”) mikrokompyuterlar uchun standartlar 
belgilaganda DOS (Disk Operating System) keng foydalaniladigan 
mikrokompyuter operatsion tizimiga aylandi. Bugungi kunda DOS 
Windows, Unix, Windows NT va OS/2 kabi ancha kuchli OTlar 
tomonidan ko‘p kompyuterlarda o‘miga almashtirildi. Bu kuchli 
operatsion tizimlar oldin qimmat minikompyuter va EHMlarda 
bajarilgan vazifalami hozirda arzonroq shaxsiy kompyuterlarda 
bajarish imkonini beradi. Sotilayotgan 90% dan ko‘proq yangi 
kompyuterlarda ishlayotgan eng asosiy operatsion tizim bu -
Windowsdir. Uning bir qancha versiyalari bor, masalan Windows 
XP, Windows Vista, Windows 7 va h.k.