Axborot iste’moli madaniyati va uni rivojlantirish yo‘llari bobning qisqacha mazmuni

Madaniy ta’sir yo‘lidagi birinchi qadam – o‘zining haqiqiy 
maqsadlarini anglash.
O‘z maqsadlarimizni anglab, ularni amalga 
oshirishga intilish uchun qay darajada ahamiyatli ekanini hal qilish, 
so‘ng esa ularni amalga oshirishda boshqa sub’ektlarning ko‘magi 
hamda qo‘llab quvvatlashiga erishishning madaniy uslublarini topish 
mumkin. 
Bu o‘rinda madaniy ta’sir deganda quyidagi ta’sirni nazarda 
tutamiz: 
- odob-axloq meyorlariga mos keladigan; 
- sub’ekt tomonidan qabul qilingan etika normalariga mos 
keladigan. 
«Axloq meyorlari – bu hurmat, e’tibor belgilari, qadr-qimmat 
ko‘rsatish uslublari... Axloq qadriyat sifatida odamlarning ijtimoiy 
«silliqlash» ehtiyojlarini qondiruvchi tan olish belgilari majmui 
ko‘rinishida yuzaga keladi. SHu bois, hissiyotning hatto rasmiy, shartli 
namoyon bo‘lishi ham axloqiy ahamiyatga ega...».
SHunday qilib, madaniy ta’sir – bu bir vaqtning o‘zida ham to‘g‘ri 
amalga oshiriladigan va loyiq, oliyjanob odamning ta’siri. 
5.2.1-jadvalda 
ta’sirning 
turli 
ko‘rinishlariga,
5.2.2-jadvalda – ta’sirga qarshilikning turli ko‘rinishlariga ta’rif 
berilgan. 
 
 
 
 
 

---

10 
5.2.1-jadval.
 
Ta’sir turlari 
Ta’rifi 
Argumentlash 
yoki dalillash 
Ma’lum qaror yoki vaziyat bo‘yicha hamuhbatning 
mazkur qaror yoki vaziyatga munosabatini shakllantirish 
yoxud o‘zgartirish maqsadida fikr bildirish va dalillash 
O‘zini ilgari 
surish 
Munosib baholanish uchun maqsadlarini e’lon qilish va 
o‘zining ishonchliligi, malakasini asoslash hamda shu 
orqali saylovlarda, lavozimga tayinlanish va hokazolarda 
ustunlikka erishish. 
Mani-pulyasiya 
Adresatning ma’lum holatlarni kechirishga, qaror qabul 
qilishga 
va/yoki 
tashabbuskor 
tomonidan 
o‘z 
maqsadlariga erishish uchun kerakli harkatlarni amalga 
oshirishga bo‘lgan yashirin mayli. 
Yuqtirish 
O‘z holati yoki munosabatini qandaydir tarzda (hali izohi 
topilmagan) bu holat yoki munosabatni qabul qiladigan 
boshqa odam yoki odamlar guruhiga o‘tkazish. Holat 
ixtiyoriy yoki ixtiyorsiz ravishda o‘tishi, shuningdek 
ixbiyoriy va ixtiyorsiz o‘zlashishi mumkin.
Taqlidga mayl 
uyg‘otish 
O‘ziga o‘xshash bo‘lishga intilish uyg‘otish qobiliyati. Bu 
qobiliyat ixtiyorsiz paydo bo‘lgani kabi, ixtiyoriy qo‘llanishi 
mumkin. Taqlid qilishga intilish va taqlid (begona xulq-
atvor va tafakkur tarzini takrorlash) ham ixtiyoriy va 
ixtiyorsiz bo‘lishi mumkin. 
Shafqat 
uyg‘otish 
Tashabbuskor tomonidan noodatiyligi va yoqimtoyligini 
ko‘rsatish, adresat haqida yoqimli fikrlarni bildirish, unga 
taqlid qilish yoki unga ko‘mak berish orqali adresatning 
o‘ziga nisbatan beixtiyor e’tiboriga erishish. 
Iltimos 
Ta’sir tashabbuskori ehtiyoji yoki istagini qondirishni 
so‘rab adresatga murojaat qilishi. 
Inkor etish 
Hamsuhbatga, uning fikrlari va harakatlariga nisbatan 
ongli e’tiborsizlik. Ko‘pincha hurmatsizlik, bepisandlik 
sifatida qabul qilinadi, biroq ayrim hollarda rafiq 
tomonidan yo‘l qo‘yilgan uquvsizlik yoki beodoblikni 
kechirishning taktik usuli ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. 
Majburlash 
Tahdid va mahrum qilish orqali kishini ma’lum 
harakatlarni bajarishga zo‘rlash («majburlamoq» so‘zi 
sinonimi). Majburlashning o‘ta qo‘pol ko‘rinishlarida 
jismoniy jazo tahdidi, erkni chegaralash va jismoniy 
harakatlar qo‘llanishi mumkin. Keyingi ikki holatda 
majburlash aynan psixologik ta’sir vositasi bo‘lmay qoladi. 
Hujum 
Begonaning psixikasiga ongli maqsad bilan yoki 
maqsadsiz amalga oshiriladigan va emotsional zo‘riqishni 
engillatish shakllaridan hisoblangan kutilmagan hujum. 

---

11 
Kishi shaxsi haqida iltifotsiz yoki haqoratli fikrlar izhor 
qilish; uning ishlari va xulqini pastga urish yoki kulish, 
qo‘pol agressiv mulohaza; uning biografiyasidagi uyatli 
yoki haqoratli faktlarni eslatish; o‘z maslahatlarini beiltifot 
tarzda yopishtirish va boshqlar. 
Ishontirish 
Odam yoki odamlar guruhiga, niagadir nisbatan 
munosabat holatni o‘zgartirish va ma’lum harakatlarga 
mayl uyg‘otishni maqsad qilgan ongli asossiz ta’sir.