Avtomobil indd

gliftalli
va 
pentaftalli loklar
deb yuritiladi. 
Ularga pigment, to‘ldirgich va boshqa komponentlar 
qo‘shib gruntovkalar (ÃÔ–020, ÃÔ–073, ÃÔ–089), gruntli 
shpaklovkalar (ÃÔ–018), shpaklovkalar (ÃÔ–075, ÏÔ–002) 
va emallar (ÃÔ–571 va boshqalar) olinadi. 
Gliftalli va pentaftalli qoplamalar (bunday bo‘yoqlar 
yordamida birinchi klass qoplama hosil qilish uchun uchta 

---

306
307
qatlam bo‘yoq be rish lozim, nitroemal yordamida bunday 
qoplam hosil qilish uchun 5–7 qatlam bo‘yoq berish kerak) 
yuqori adgezion xususiyatga, atmosfera ta’siriga chidamliligi 
yuqori, katta mustahkamlikka, yetarli darajadagi elastiklikka, 
hosil qilingan qoplama jilolanganida oyna darajasida yaltiroqlik 
berish xususiyatiga ega. 
Yuqorida keltirilgan xususiyatlarga ega bo‘lgan qoplamalar 
hosil qilish uchun pentaftalli bo‘yoq qatlami 80°C va undan 
yuqori, gliftalli bo‘yoq esa 100°C va undan yuqori haroratlarda 
quritilishi lozim. Xona haroratida quritilganida hosil bo‘ladigan 
qoplama sifati nisbatan past bo‘ladi. 
Parda hosil qiluvchilarning aralashmalari asosidagi lok-bo‘-
yoq materiallari.
Moyli va emalli bo‘yoqlarning tarkibida faqat 
bitta parda hosil qiluvchi bo‘yoqlar bo‘lsa, bo‘yoq xususiyatlari 
bo‘yicha kamchilikka ega bo‘ladi. Shuning uchun lok-bo‘yoq 
materiallari ishlab chiqarishda parda hosil qiluvchilarning 
aralashmalaridan (modifikatorlardan) foydalaniladi. Yuqorida 
keltirilgan alkidli smolalar juda keng tarqalgan modifikator 
hisoblanadi. Ma salan, qoplamaning adgezion xususiyatini, 
elastikligi va yaltiroq ligini oshirish uchun emallarga gliftalli 
smolalar qo‘shiladi. Bunday modifikator asosida qurish tezligi 
bo‘yicha toza nitroemalga xos, qoplamaning xususiyatlari 
bo‘yicha esa gliftalga xos bo‘lgan nitrogliftalli emal olinadi. 
Parda hosil qiluvchilarning aralashmalari asosidagi emallar 
jumlasiga ÌË–12 turidagi melaminalkidli emallar ham 
kiradi. Mela minalkidli emallar avtomobillarning kuzovlari, 
qanotlari va kabinalarini bo‘yashda ishlatiladi. Ular alkidli va 
melaminformaldegidli smolalar aralashmasidagi pigmentlar 
suspenziyasidan iborat bo‘ladi. Melaminalkidli emallarning 
qovushoqligini ta’minlashda solvet yoki maxsus erituvchilardan 
(¹ 651 va boshqalar) foydalaniladi. Melaminalkidli emallar 
asosida yuqori sifatli qoplamalar hosil qi lish uchun ularni yuqori 
haroratlarda (120–140°C) quritish lozim. Ular jilolamasdan 
turib yaxshi yaltiraydigan, suv va neft mahsulotlari ta’siriga 
chidamli, elastik, qattiq qoplama olish imkonini beradi. ÌË–
12 turidagi emallar taxminan 100 xil rangda ishlab chiqariladi. 
Avtomobil sanoatida ÌË–12 turidagi bo‘yoqlardan tashqari 
boshqa turdagi parda hosil qiluvchilarning aralashmalari 
asosidagi bo‘yoqlardan ham foydalaniladi. Bunday bo‘yoqlar 
jumlasiga qu yidagilar kiradi: ÃÔ–017 melaminalkidli 
gruntovkalari (fosfatlangan sirtga ega bo‘lgan uzel va detallarni 
bo‘yashda ishlatiladi); ÌË–152 emali (yuk avtomobillarining 
kabina va qanotlarini bo‘yashda ishlatiladi); ÌË–197 va ÌË–
1100 emallari (yengil avtomobillarning kuzovi, qanotlari va 
uzellarini bo‘yashda ishlatiladi); ÌØ–123 markali mochevina-
alkidli emallar (avtomobil ramalari, g‘ildirak disklari, radiatorlar 
va boshqa detallarni bo‘yashda ishlatiladi); ÌØ–145 (yuk 
avtomobillarining metall va taxta platformalarini bo‘yashda 
ishlatiladi); ÔË–787 markali fenolformaldegid-alkidli emal 
(yonilg‘i baklarining ichki sirtlarini bo‘yashda ishlatiladi); 
MC–006 markali alkidli-stirolli shpaklovka, MC–17 markali 
emal (dvigatelni bo‘yashda ishlatiladi) va boshqalar. 
Termoplastik smolalardan olinadigan perxlorvinilli va akrilli 
emallar metallar, yog‘och, betonni bo‘yashda keng ishlatiladi. 
Hosil bo‘lgan pardalar yonmaydi, nam ta’siriga chidamli, neft 
mahsulotlari tegadigan sharoitda ham ishlay oladi. Perxlorvinilli 
emal lar xona haroratida 2–3 soat mobaynida quriydi. Akril 
smolalar asosida olingan emallar yaxshi mexanik xossalarga 
ega. Agar ular epoksid gruntovka ustidan surtilsa, qoplama 6 
yilgacha yaroqli holatda saqlanadi. 
Ko‘pgina lok-bo‘yoq materiallar epoksid smolalar, bakelit 
loki kabi termoreaktiv smolalar asosida olinadi. Plastifikator 
emallar 200–300°C gacha haroratda ham ishlay oladi. Ularning 
ko‘pchiligi sovuqlayin (xona haroratida) qurishi mumkin. Agar 
qoplama 110–140°C haroratda qizdirib quritilsa, xossalari 
yaxshilanadi. 
Kremniyorganik smolalar asosida issiqqa chidamli bo‘yoqlar 
ishlab chiqariladi. 
Ishlab chiqariladigan loklar, bo‘yoqlar markalarining 
ko‘pligi va ularni belgilashda bir xillikning yo‘qligi anchagina 
qiyinchiliklar tug‘diradi. Har bir muayyan holda ushbu 
material uchun berilgan tavsiyalarga rioya qilish zarur. Yengil 

---

308
309
avtomobillar va yuk avtomobillarini bo‘yashda ishlatiladigan 
asosiy lok-bo‘yoq materiallari to‘g‘risida ma’lumot 11. 2- va 
11. 3- jadvallarda keltirilgan. 
11. 2- jadval