|
Nazorat savollari:
1. Gazsimon yonilg‘ining afzalliklari va kamchiliklari nimalardan
iborat?
2. Gazsimon yonilg‘ilarning kelib chiqishi bo‘yicha turlari, ularning
tarkibi va xossalari qanday?
3. Yonish issiqligiga ko‘ra gazsimon yonilg‘ilar qanday turlarga
bo‘linadi?
4. Tabiiy, siqilgan va suyultirilgan gazlarning tarkibi, xossalari,
ishlatilishi haqida aytib bering.
5. Suyultirilgan gaz, uning tarkibi, xossalari, ishlatilishi haqida
aytib bering.
6. Spirtlardan yonilg‘i sifatida foydalanish istiqbollari qanday?
7. Yengil gaz kondensatlarining xossalarini aytib bering.
8. Og‘ir gaz kondensatlarining xossalarini aytib bering.
9. Vodorod yonilg‘idan foydalanish istiqbollari haqida gapirib
bering.
10. Slaneslar va bitumlardan olinadigan yonilg‘ilar haqida aytib
be ring.
116
117
V BOB.
AVTOMOBIL MOYLARI
5.1.
Motor moylari
5.1.1.
Moylarning olinishi va tarkibi
Har qanday mashinada o‘zaro ishqalanadigan juftlarni
moylash uchun turli moylash materiallaridan foydalaniladi.
Ular texnika ning ishonchli ishlashini ta’minlovchi muhim
omillardan biri hi soblanadi.
Turli maqsadlarda ishlatish uchun ishlab chiqariladigan
moylash materiallarining asosiy qismi neftni qayta ishlash
mahsulotlari asosida tayyorlanadi. Jumladan, avtomobillarda
ishlatiladigan moylar va bir qator maxsus suyuqliklarning
asosiy komponenti mazutdan ajratib olinadigan suyuq mineral
moylardir.
XIX asrning 70- yillarigacha moylash materiali sifatida
hayvon yog‘lari va o‘simlik moylaridan foydalanilgan.
Moylash materiali sifatida neft mahsulotlaridan foydalanish
D.I. Mendeleyev tomonidan taklif etilgan. Uning g‘oyasi
asosida V.I. Ragozin tomonidan 1876- yilda Novgorod shahri
atrofida mazutni haydash hamda sulfat kislota va ishqorlar
yordamida tozalash usuli bilan moy ishlab chiqariladigan
dastlabki zavod qurildi.
Respublikamizda avtomobillar uchun moy ishlab chiqarish
Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodida 1959- yilda yo‘lga
qo‘yilgan. Hozirgi paytda zavod tomonidan o‘ndan ortiq
markadagi motor moylari va bir nechta markadagi surkov
moylari ishlab chiqa rilmoqda.
Respublikamizda yuqori sifatli, raqobatbardosh mineral,
sintetik va yarim sintetik moylar ishlab chiqarish bo‘yicha
zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, respublika ichki
bozorini ular bilan to‘ldirish va ularni eksportga chiqarishni
ko‘paytirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2011- yil 15- noyabrdagi 304-sonli Qaroriga
asosan Amerikaning «Teksako Oversiz Xolding Inkorporeyted
(Texako)» korporatsiyasi bilan hamkorlikda 1996- yilda tashkil
etilgan «Uz-Texako» qo‘shma korxonasi «Prista Oil Nolding»
EAD (Bolgariya) bilan hamkorlikdagi «Uz-Prista» mas’uliyati
cheklangan jamiyat shaklidagi qo‘shma korxona deb qayta
nomlandi. Ushbu korxona tomonidan hozirgi paytda yengil
va yuk avtomobillar hamda gaz yonilg‘isida ishlaydigan
dvigatellar uchun motor moylari, transmission moylar,
sovituvchi suyuqliklar, plastik surkov moylari, gidravlik moylar
va boshqalar ishlab chiqarilmoqda.
Mazut neftdan benzin, ligroin, kerosin va dizel yonilg‘isi
fraksiyasi ajratib olingan neft qoldig‘idir, ya’ni yengil
fraksiyalardan xoli bo‘lgan neftdir. Shuning uchun mazutdan
olinadigan moylar tarkibi, asosan, dvigatel yonilg‘ilari
kabi uglevodorodlardan iborat. Biroq moy tarkibidagi
uglevodorodlarning molekular massasi benzin va dizel yonilg‘isi
tarkibidagi uglevodorodlarning molekular massasiga nisbatan
katta (moy molekulasidagi uglerod atomlari soni 20 tadan 50
tagacha).
Mazut to‘q jigarrang suyuqlik bo‘lib, zichligi 0,89–1,00
g/sm
3
, yonish issiqligi 38000 kJ/kg.
Mazutdan olinadigan surkov moylari tarkibida ugle-
vodorodlardan tashqari, naften kislotalar, uglerodli birikmalar
va smola-asfalt li moddalar bo‘ladi.
Moylar ishlab chiqarish uslubiga ko‘ra distillat va qoldiq
moylarga bo‘linadi. Distillat moylar mazutni bosim ostida
haydash yo‘li bilan olinadi. Vakuumli kolonnada mazut
qovushoqligi har xil bo‘lgan (qaynash harorati 350–500°C
oralig‘ida) moy distillatlari ga ajratiladi (5.1- rasm). Vakuumda
haydash mazutni parchalani shidan saqlab, qizdirish haroratini
pasaytirib moy fraksiyalarini ajratishni osonlashtiradi.
118
119
Yo‘l va bino qurilishi,
elektrotexnik va lok-
bo‘yoq materiallari ishlab
chiqarish uchun bitumlar
5. 1- rasm.
Do'stlaringiz bilan baham: |
