Автоматика1-5 boblar p65

iz

t

Ò

= −

.

Òurg‘un rostlanish drossellanish diapazoni eng kam bo‘lganda yoki izodrom

tezligi  eng  katta  bo‘lganda  tarkib  topadi.  Bu  holda,  so‘nish  darajasi  –

tebranishning  qo‘shni  bir  xil  ishorali  yarim  davrli  amplitudalari

0,80 0,85

ψ

=

÷

 bo‘lishi lozim.

Shunday  qilib,  rostlagichning  sozlanish  parametrlari  tanlanadi  –

maksimal  sezgirlik  olinadi.  Bunda  drossellanish  diapazoni  eng  kichik

qiymatga ega bo‘ladi. Bundan keyin rostlagich paydo bo‘ladigan og‘ishlarni

silliqlay  olmaydi  va  izodromning  bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  eng  kichik

vaqti  tanlanadi,  ya’ni  rostlovchi  organning  eng  katta  siljish  tezligi

tanlanadi.

Agar  sistema  birinchi  bor  yoki  kapital  ta’mirlashdan  keyin  ishga

tushirilayotgan bo‘lsa, rostlagich parametrlari so‘nuvchi yoki so‘nmaydi-

gan tebranishlar usulida sozlanadi.

So‘nmaydigan  tebranishlar  usuli  rostlagichning  turli  kuchaytirish

koeffitsiyentlarida unga berilgan rostlanuvchi kattalikni pog‘onali qiymatiga

bo‘lgan reaksiyasi asosida sozlash parametrlari aniqlanadi. Rostlagichning

aniqlangan kuchaytirish koeffitsiyenti maksimal K 

max

 bo‘ladi. Bu kuchaytirish

koeffitsiyentiga  mos  bo‘lgan  proporsionallik  chegarasi  minimal  D 

min 

  ,

so‘nmaydigan  tebranishlarning  davri  esa  eng  katta  bo‘ladi.  Rostlagichni

sozlash  parametrlari  drossellanish  diapazoni  DD,  t

iz

  izodrom  vaqti  va

tezlanish vaqti t

t v 

 ni empirik formulalar yordamida aniqlanadi:

Statik rostlagich uchun DD = 2 D

min

;

Izodromli rostlagich uchun DD = 2,22  D

min

, t

iz 

=0,83 Ò

0

;

Òezlanuvchi izodrom rostlagich uchun DD = 17 D

min

,  t

iz

=0,5 Ò

0

, t

t v

=0,125 Ò

0

.

5.2.1. «Start» rusumli pnevmatik rostlovchi qurilmaning

nosozliklari

1.Pnevmatik kirish va chiqish analogli signallar va berilgan signallarni

ishchi diapazonini tekshirganda chiqish bosimi 5kPa (0.05 kgs/sm

2

) gacha

kamaymaydi.  Mumkin  bo‘ladigan  sabablar  nosozliklarni  bartaraf  etish

usullari 5.1-jadvalda keltiriladi.

5.1-jadval

Mumkin bo‘ladigan sabablar

  Nîsîzliklàrni bàrtàràf qilish usullàri

Tàyanch bîsimdà 60kPà (0.6 kgs/sm

2

)

prîpîrsiînàllik  chågàràsi  100%  và

siqilgàn  hàvîning  kirish  bîsimi  R

1

kàmàygàndà,  sîlishtirish  elåmån-

tining chiqishidàgi bîsim  R

chiq

 =5kPà

(0. kgs/sm

2

).

Quvvàt  qàytàrgich-kuchàytirgichi  V

chiqish shtutsårigà 5 kPà (0.05 kgs/

sm

2

)dàn kàttà bo‘lgàn bîsim 0...5kPà

(0...0.05 kgs/sm

2

) bo‘lgàndà.

Kàpillar  tîzàlànàdi  và  drîssålning  zich-

làntirgichi (prîklàdkà) bîrligi qàyd etilàdi.

Yupqà TSIÀTIM-22 pàstà bilàn yog‘lànàdi.

Kiruvchi liniyalàrning gårmåtikligi buzilgàn

bo‘lsà,  qîplàmàning  gàykàlàrini  tîrtib

qo‘yilàdi.

Qîpqîg‘  (zàglushkà)  IÕ  ni  buràb  bo‘shà-

tilàdi. Qîpqîq o‘rnigà shtutsår buràlàdi và

mànîmåtr  o‘rnàtilàdi.  Mànîmåtr  îrqàli

sîlishtirish elåmånti IV chiqishidàgi bîsim

o‘lchànàdi (5.3-ràsm). Àgàr chiqish bîsimi

R

chiq

 5kPà (0.05kgs/sm

2

) dàn kàttà bo‘lsà,

mànîmåtr ko‘rsàtishigà qàràb turib, sîplî

S

2

  ning  rîstlîvchi  1/8...1/4  buràmàsi

bo‘shàtilàdi và õuddi shunchà S

1 

ni buràb

qàttiqlànàdi.

2. Kirish và chiqish pnåvmàtik ànàlîgli signàllàrni và tîpshiriq signàlini

o‘zgàrish  diàpàzînini  tåkshirishdà  bîsim  100kPà  (1kgs/sm

2

)  gàchà

ko‘tàrilmàydi.

O‘zgàrmàs  drîssållàr  I,  II,  IV,

IX,XI,XII, và PD

2

 kirlànib qîlgàn.

Elåmåntlàrning  plàtà  bilàn  ulàngàn

jîyidà nîgårmetiklik màvjud.

Tàyanch  bîsim  60  kPà,  nàmlik

chågàràsi  100%  và  prîpîrsionàl

burilmà  bîsimi  60kPà  bo‘lgàndà

o‘zgàràdigàn  bîsim  100kPà  bo‘lsà,

sîlishtirish elåmåntining chiqishidàgi

bîsim 100kPà dàn îshmàydi.

Kirish  bîsimi  100  kPà  bo‘lgàndà

quvvàt  qàytàrgich-kuchàytirgich  V

chiqish  shtutsårgà  100kPà  dàn  kàm

bîsim  båryapti.

Kàpillarlàrni  ko‘ndàlàng  kåsimigà  yuzàsi

mîs kålàdigàn ignà bilàn drîssållàr – I, II,

IV, IX,XI,XII và PD

2 

ni tîzàlàsh lîzim.

Elåmåtlàrni  plàtà  bilàn  ulàngàn  jîyini

gårmåtiklikkà tåkshirish kåràk. Buning uchun

ulàrni  sîvun  ko‘pigi  bilàn  tåkshirilàdi.

Tîpilgàn  nîgårmåtiklikni  bàrtàràf  etilàdi.

Elåmåntlàrni  plàtàgà  màhkàmlàydigàn

vintlàr tîrtilàdi. Lîzim bo‘lsà prîklàdkàlàr

àlmàshtirilàdi.

Bànd  1.dà  ko‘rsàtilgàn  îpåràtsiyalàrni

bàjàrish  lîzim.  Àgàr  sîlishtirish  IV

elåmåntidàgi  bîsim  100kPà  yåtmàsà,

mànîmåtr  ko‘rsàtishigà  qàràb  turib,  sîplî

S

1

  rîstlàgich  vintini  sîàt  strålkàsi  hàràkàt

yo‘nàlishi  bo‘yichà  1/8.....1/4  àylànàgà

burilàdi và õuddi shu kàttàlikkà sîplî S

2

 ni

sîàt strålkàsi hàràkàti yo‘nàlishigà qàràmà-

qàrshi buràb bo‘shàtilàdi.

Quvvàt qàytàrgichi-kuchàytirgich V dà bànd

1.dà  ko‘rsàtilgàn  îpåràtsiyalàrni  bàjàrish

kåràk.

---

74

75

Prîpîrsiînàllik  chågàràsini  intågràl-

làsh  vàqtini,  diffårånsiàllàsh,  ilgàri-

lànish dàràjàsining õàtîligini tåkshir-

gàndà,  elåmåntlàrni  quvurchàlàr

(trubkàlàr)  và  plàtàlàr  bilàn  ulàngàn

jîyidà yoki shtutsår o‘rnàtilgàn jîydà

yoki  rålåni  qo‘shib  và  o‘chirib  turà-

digàn, sîplîlàrni và ularni boshqara-

digan  tekislik  orasida  germetiklik

buzilgan.

Plàtà bilàn elåmåntni màhkàmlîvchi vintini

tîrtib  qo‘yish,  kåràk  bo‘lsà  prîklàdkàlàrni

almashtiriladi.

Elåmåntlàr  bilàn  quvurchàlàr,  plàtà

hàmdà  shtutsårning  zichlàntirish

jîyidà gårmåtiklik buzilgàn.

Rålå  XIV  và    VI  ni  o‘chiràdigàn

sîplîning  to‘sig‘idà,  IV  rålåni

qo‘shàdigàn  sîplî  S

2 

  hàmdà  XXII

rålåni  àjràtàdigàn  sîplîlàr  to‘sig‘idà

gårmåtiklik buzilgàn.

Plàtàlàrdàn  rålålàrni  îlinàdi,  ulàrni  dåtàl-

làrgà  àjràtilàdi,  yog‘dàn,  chàngdàn  và

bîshqàlàrdàn tîzàlànàdi; sîplîlàr tîrtilàdi,

undàn  kåyin  rålålàrni  jîyigà  qo‘yib  àsbîb

yanà  tåkshirilàdi.

3.  Àsîsiy  õàtîlik  (nàzîràt  nuqtàsining  siljishi)  àniqlàngàndà  ruõsàt

etilgàn õàtîlikdàn, ya’ni o‘zgàrish diàpàzîni + 1% dàn kàttà

To‘g‘ri  klàpànning  kîdlàsh  usulidàn

fîydàlànilàdi. Intågràllàsh vàqti drîssålning

XV  kàllàgini  0.05min,  prîpîrsiînàllik

chågàràsi drîssållàrini III  và VIII kàllàgini

100% bålgigà qo‘yilàdi. Qîpqîq XV ni îchib

o‘rnigà  shtutsår  buràb  o‘rnàtilàdi  và

mànîmåtr ulànàdi. Sîlishtirish elåmånti Õ

ni  ishlàsh  qîbiliyati  uslubiy  ko‘rsàtmà

bo‘yichà  tåkshirilàdi.

Àgàr elåmåntning õàtîligi ruõsàt etilgàndàn

kàttà bo‘lsà, siljitilàdigàn sîplîlàr S

1

 và S

2

hàmdà to‘siq îràlig‘idàgi tirqish rîstlànàdi.

Elåmåntning  ishlàb  kåtish  àniqligini

rîstlàshdà  yuqîridàgilàrni  e’tibîrga  olib

bàjàrilàdi.  Ikkità  sîplîlàr  birgàlikdà

rîstlànàdi:  àgàr  biri  buràb  bo‘shàtilsà,

ikkinchisi  õuddi  shungàchà  buràb

màhkàmlànàdi.  Àgàr  elåmåntning  õàtîsi

mànfiy bo‘lsà, sîplî S

1 

îzginà bo‘shàtilàdi,

sîplî S

2

 esà qàttiqlànàdi; àgàr elåmåntning

õàtîligi musbàt bo‘lsà, sîplî S

2

 bo‘shàtilàdi,

sîplî S

1

 esà màhkàmlànàdi.

Sîlishtirish  elåmånti  X  ning

àniqligining  pàsàyishi.

Kuzàtuvchi  elåmåntning  àniqligi

buzilgàn.

Quvvàt  qàytàrgich-kuchàytirgich  V

ning sîlishtirish àniqligi buzilgàn.

O‘zgàrmàs  drîssållàr  I,II,VII,IX

nîgårmåtik yoki  iflîslàngàn.

Elåmånt X kuzàtish õàtîsini àniqlàsh và uni

ishlàsh  qîbiliyatini  tåkshirish  uchun

elåmånt  Õ  và  ÕIII  plàtàdàn  îlib,  ikkàlà-

sining  ko‘rsàtishlàrini  mànîmåtrlàr  yordà-

midà  sîlishtirilàdi.  Bundà  mànîmåtrlàrni

quyidàgichà  ulànàdi:  bîsimi  140kPà

mànbàyini  ÕIII  elåmåntgà  ulànàdi,  kåyin

mànîmåtr  Õ  elåmåntning  chiqishi,  Õ

elåmåntining kirishini bîshqà mànîmåtrgà

ulànàdi. Ko‘rsàtishlàrdàgi fàrqi 20....100kPà

0.2% dàn kàttà bo‘lmàsligi kåràk. Àgàr õàtîsi

ruõsàt  etilgàndàn  kàttà  bo‘lsà,  àstà-såkin

elåmånt  V  qismlàrgà  àjràtilib,  chàng,

yog‘làrdàn  yaõshilàb  tîzàlànàdi,  sîplîlàr

àrtilàdi,  lîzim  bo‘lsà  måmbrànà  àlmàsh-

tirilàdi. Elåmåntni qàytà yig‘ib tåkshirilàdi.

Bànd1  dàgi  bàyon  etilgàn  usul  bo‘yichà

quvvàt qàytàrgich-kuchàytirgichni tåkshirish

và sîzlàsh lîzim.

Plàtàdàn I,II,VII,IX drîssållàrni àjràtilàdi.

Mànbà    tåshigigà  shtutsår  îrqàli  hàvî

bîsimi  (140+14)  kPà  bårilàdi.  Kàpillar

àtrîfigà sîvunli ko‘pik surtilàdi. Àgàr hàvî

chiqsà,  drîssållàrni  qismlàrgà  àjràtib,

prîklàdkàni àlmàshtirib gårmåtiklikni tiklàsh

kåràk. Shu bilàn birgà kàpillarlàrni ignà bilàn

tîzàlàb tàshlànàdi.

Disk  drîssållàrining  jàdvàllàri  tàgidà

jîylàshgàn sîzlîvchi vintlàrning sîz-

làsh hîlàti o‘zgàrib qîlgàn.

III    và  VIII  jàdvàl(gràduirîvkà)làr

drîssållàrdàgi  màhkàmlàydigàn  vintlàrni

buràb îlinàdi, drîssållàr disklàridàn jàdvàl

(gràduirîvkà)làr îlinàdi và rîstlîvchi vintlàr

yordàmidà  prîpîrsiînàllik  chågàràlàrini

kåràkli  bålgilàrgà  qo‘yib  qo‘yish  kåràk

bo‘lgàn jàdvàllàrni drîssållàr diskigà qo‘yib,

qàytà  prîpîrsiînàllik  chågàràlàrini

sîzlànuvchi  qiymàtlàrdà  tåkshirish  kåràk.

4. Prîpîrsiînàllik chågàràsining sîzlànuvchi elåmåntlàrini ishgà yarîqliligini

tåkshiràyotgàndà sîzlàshni hàqiqiy qiymàtlàridàn îg‘ishi kuzàtilàdi

---

76

77

5.2.3. «Start» rusumli pnevmatik rostlovchi uskunani ta’mirlash

«Start» rusumli pnevmatik rostlovchi uskunani ta’mirlash to‘g‘risida

umumiy ma’lumotlar quyidagilardan iborat.

«Start» uskunasi o‘zaro almashuvchi pnevmatik elementlardan jihoz-

lanadi. Lozim bo‘lganda elementlar rostlovchi uskuna joylashgan platadan

olib  tashlanadi  va  yangisiga  almashtiriladi.  Bunday  almashtirishni  ele-

mentlarning xarakteristikalari bir xil bo‘lgandagina bajarish mumkin. Bu

holda  shuni  ta’kidlash  kerakki,  elementlarni  transportirovka  qilinganda,

palapartishlik bilan saqlanganda yoki atrof-muhit harorati va namligi baland

bo‘lgan sharoitda ishlatilganda ularni xarakteristikasi o‘zgarib qoladi.

Elementlarni ma’lum vaqt davomida ishlatilgandan so‘ng quyidagilar

tekshiriladi:

5.1-ràsm.  P  –  1062  turdàgi  elåmåntning  ishlàb  kåtish  diffårånsiàli,  muvîfiqlik

và  nîmuvîfiqlik  nîchiziqligini  hàmdà  àsîsiy  õàtîlikni  tåkshirish  và  qo‘shish

vàriàtsiyasini  tåkshirishdà  nàzîràtlànuvchi  bîsim  bårish  sõåmàsi.

chiq

chiq

2. Àsîsiy õàtîsi và ko‘rsàtish vàriàtsiyasi ruõsàt etilgànlàrdàn îrtiq

Pårî  siyohdîni

( r å z å r v u à r i ) d à

siyoh  qîlmàgàn.

Pårîning  kàpillari

iflîslànib qîlgàn.

Pårî qîg‘îzgà tåg-

mày qîlgàn.

Råzårvuàrgà  và  pårîgà  siyoh  quyish,  buning  uchun  ulîvchi

quvurchàni  siyoh  to‘ldirilgàn  flàkîn  qîpqîg‘idàn  ulîvchi

quvurchàni  o‘tkàzilàdi  và  uchini  siyoh  sàthidàn  pàstrîqqà

tushirilàdi,  quvurchàni  ikkinchi  uchini  pårî  råzårvuàri

tåshigigà tiqilàdi, pårî uchidà siyoh pàydî bo‘lgunchà siyoh

bilàn dàm bårilàdi.

Pårîning  råzårvuàrini  siyoh  bilàn  qàndày  to‘ldirilsà  shu

tàrtibdà kàpillar tîzàlànàdi và siyoh bilàn to‘ldirilàdi.

Pårîni qîg‘îzgà tåkkizib qo‘yish kåràk.

Silfîn  qismidà  yoki  àsbîb  ichidàgi  ulîvchi  liniyalàr

(o‘tkàzgich)làrdà gårmåtiklik buzilgàn; kîlîtkà drîssål

iflîslàngàn;  IP  uzilishi;  sîplîgà  nisbàtàn  richàgni

màrkàzlànishi buzilgàn yoki silfînning rîstlîvchi vinti

silfînning  màrkàzigà  nisbàtàn  siljigàn;  diàgràmmà

qîg‘îzigà pårî tiràlib qîlgàn.

Nîsîzlikni àniqlàsh uchun

o‘ziyozàr  àsbîbni  qism-

làri và elåmåntlàrini kåt-

mà-kåt  ko‘zdàn  kåchi-

rish,  àniqlàngàn  õàtîni

bàrtàràf etish.

3. Pårî yozmàyapti

– elementning germetikligi;

– ishlab ketish differensiali;

– muvofiqlik va nomuvofiqlikning nochiziqliligi;

– asosiy xatolik;

– chiqish signalining variatsiyasi.

P – 1062 turdagi  besh membranali solishtirish va qo‘shish elementini

tekshirish va ta’mirlash operatsiyalari quyidagilardan iborat (5.1-rasm).

Strålkà bîshlàng‘ich

ko‘rsàtish  qiymàti-

dàn  hàvî  kirish

diàpàzîni  +0.5%

dàn îshib kåtgàn.

O‘lchàsh  uzålining  îldingi  plàtàsidà  jîylàshtirilgàn  nîl

kîrråktorining vintini sîàt strålkàsi yoki sîàt strålkàsi hàràkàtigà

tåskàri yo‘nàlishigà buràb, àsbîb strålkàsini bîshlàng‘ich bålgigà

qo‘yilàdi,  undàn  kåyin  àsîsiy  õàtîlikni  îràliq  và  ko‘rsàtish

diàpàzînini chågàràviy bålgilàrdà àniqlànàdi.

5.2.2. O‘ziyozàr nàzîràt àsbîblàri

1. Signàlning bîsimi 20kPà bo‘lgàndà, ko‘rsàtuvchi strålkà bîshlàng‘ich

bålgidàn kàttàrîq (kichikrîq) bålgidà turib qîlàdi

1. Elementning germetiklik bosimi 170 kPa ga qisilgan havoni barcha

kameralarga  bir  yo‘la  berib  tekshiriladi.  Bunda  havoning  sarfi  rotometr

bo‘yicha 50 l/ soat bo‘lishi kerak. Elementning parametri va ulangan joylar

sovunli eritma bilan qoplanadi va havo chiqishi kuzatilmasligi kerak.

Element yoki membranalarning birida germetiklik buzilganda, uni qismlarga

ajratiladi, yog‘dan, changdan va boshqalardan tozalanadi. Kameralarning ichki

sirtlari spirt bilan yog‘sizlantiriladi, tozalangan detallar quritiladi, nogermetik

bo‘lgan  membrana  almashtiriladi,  o‘zaro  birikuvchi  sirtlar  vakuumli  yoki

ÑÈÀÒÈM – 221 moyi bilan yupqa qilib moylanadi, keyin esa ajratishga

teskari tartibda yig‘iladi. Bunda yassi rezinalashgan matodan yasalgan membrana

hamda markazi bir o‘qda, tekis bo‘lgandan so‘ng to‘rtta gayka bilan burab

tortiladi. Bu ta’mirlash operatsiyalaridan so‘ng germetikligi yana tekshiriladi.

2. Differensialni ishlab ketish o‘lchamini «Solishtirish sxemasi» (5.2-

rasm) bo‘yicha aniqlanadi. Bunda berilgan sxemaga topshiriqni o‘zgartirib,

ketma-ket P

2

 bosim 20, 60 va 100 kPa beriladi va har gal kichik miqdorda

ikki tomonga chiqish signali 5 kPa bo‘lguncha P

1

 bosimni o‘zgartiriladi.

Bu tajriba natijasida o‘zgaruvchan bosim P

2

 

ni va diapazonni chegaraviy

qiymatlar orasidagi ayirma (farq) ishlab ketish differensiali deyiladi va u

maksimal 100 kPa kirish bosimning 

±

 0,6 % ni tashkil etishi kerak.

Agar ishlab ketish differensialining kattaligi ruxsat etilgan kattalikdan

katta bo‘lsa nihoyatda ehtiyotkorlik bilan C

1

 va C

2

 soplolar siljitiladi. Bunda

shuni  e’tiborga  olish  kerakki,  agar  bir  soploni  asta  burab  bo‘shatilsa,

ikkinchisini xuddi shunchaga burab mahkamlanadi yoki aksincha ishchi tirqish

qancha kam bo‘lsa, ishlab ketish differensiali shuncha kam bo‘ladi.

---

78

79

Sxemaning  ishlab  ketish  differensiali,  muvofiqlikni  va  nomuvofiqlik

nochiziqligini hamda kuzatish xatosini tekshirishda qo‘llaniladi.

5.2.4. Pnevmatik ko‘rsatuvchi asboblarni sozlash

1.  Ko‘rsatuvchi  va  signal  beruvchi  asbobni  (PV2.2)  ishonchlovchi

(tekshiruvchi)  qurilmaga  ulanadi,  filtr  va  stabilizatorga  reduktor  orqali

bosimi 140 kPa siqilgan havo beriladi, shtutser 2 «O‘zgaruvchan» («Ïå-

ðåìåííàÿ»)  namunali  manometrga  ulangan  topshiriq  beruvchi  xuddi

shunday bosimli siqilgan havo beriladi, 1 – 1 shtutserlarga «Kattaroq»

(«Áîëüøå») signal va 1 – 2 «Kichikroq» («Ìåíüøå») ishlab ketuvchi

signallovchi qurilmani kuzatish uchun MÒ – 69 rusumdagi manometrlar

ulanadi.

2. Rostlanuvchi asbobdan himoyalanuvchi qoplama ajratib olinadi.

3. Signal strelkalari diapazon chegaralarining birini quyi, ikkinchisini

yuqori tomonga surib qo‘yiladi.

4. Stabilizator yordamida manba bosimi 140 kPa ga qo‘yiladi.

5. Siferblatni chap pastki qismida joylashgan nol korrektorning vintini

o‘rta holatiga qo‘yiladi. Shtutser 2 «O‘zgaruvchan» («Ïåðåìåííàÿ») ga

kelayotgan liniyaga 20 kPa ga teng bosim hosil qilinadi va ko‘rsatuvchi strelka

qanday holatda turishi aniqlanadi:

Agar strelka nol belgisi qarshisiga kelib to‘xtasa, soplo to‘sig‘ining

tepa qismida turgan korreksiyalovchi vint bilan soplo va to‘siq orasidagi

holatni  o‘zgartirib  strelkani  shkalaning  nol  belgisigacha  siljishiga

erishiladi.

6. Ko‘rsatuvchi strelkani ketma-ket 20, 40, 60, 80 va 100 % raqamli

belgilarga  qo‘yiladi  va  shu  belgilardagi  xatolik  aniqlanadi.  Agar  raqamli

belgilarning biriga ruxsat etilgandan 80 % ga ortiq bo‘lsa, to‘siqni soploga

nisbatan  holatini  o‘zgartirib  yoki  to‘siqqa  nisbatan  soploning  holatini

o‘zgartirib,  xatosi  kamaytiriladi.

7. Pnevmatik o‘ziyozar nazorat etuvchi asboblarda ko‘rsatuvchi quril-

madan  tashqari,  ajratuvchi  o‘zgaruvchan  tok  sinxron  elektr  motor  yoki

siqilgan havo tarmog‘ida ishlaydigan pnevmatik motorli-yuritmali lenta-

cho‘zar mexanizm bor.

O‘lchash mexanizmini rostlash ko‘rsatuvchi asbob mexanizmini rostlash

kabi bajariladi.

5.2.5. Pnevmatik integrallovchi asbob ÏÍÊ – 1 ni sozlash

Integrator ikki asosiy qismdan iborat: mexanik (hisoblagich) va pnevmatik

(shaxsan integrator). Integrator o‘lchash qismidan va bosim o‘zgarishining

sarfi proporsional bo‘lgan signal o‘zgartgichidan iborat.

3. Nomuvofiqlik nochiziqligini P

1

 va P

2  

bosimlarni 20, 60 va 100 kPa

nuqtalarda solishtirish bilan aniqlanadi.

Nomuvofiqlik maksimal kirish bosimining 

±

 0,4 dan oshmasligi kerak,

nomuvofiqlikni nochiziqligi  maksimal kirish bosimni 

±

 0,20 % dan katta

bo‘lmasligi zarur.

Agar nomuvofiqlik xatolar musbat bo‘lsa, unda C

2

 soploni ozgina burab

chiqariladi, C

1

 soploni esa ozgina burab kirgiziladi. Agar nomuvofiqlik xatoligi

manfiy bo‘lsa C

1

 ozgina burab chiqariladi, C

2

 soploni esa burab kirgiziladi.

4.  Qo‘shish  sxemasi  bo‘yicha  qo‘shishning  asosiy  xatolarini  element

kirishiga siqilgan havoning 20,30,40, 50,60, 70, 80, 90, 100 kPa bosimi

berilib,  qo‘shishning  asosiy  xatolarini  aniqlanadi.  Bunda  manbadan

berilayotgan bosim 140 kPa bo‘lishi kerak. Qo‘shishning asosiy xatolari 

±

8

kPa  dan  oshmasligi  kerak.  Qo‘shishning  asosiy  xatolari  ruxsat  etilgan

qiymatdan katta bo‘lsa, C

1

 va C

2

 soplolar yordamida B.2 va 3 da bayon

etilgan tartibda rostlanadi.

Ko‘rsatish  variatsiyalarni  har  bir  kamera  uchun  navbatma-navbat

tekshiriladi.

Òekshirishda qo‘llaniladigan manometrlarning aniqlik klassi 0,15 .... 0,25

bo‘lishi kerak.

Uch membranali P – 1018 rusumli solishtirish va kuzatish elementini

(5.2-rasm) tekshirish va ta’mirlash operatsiyalari quyidagilardan iborat:

a) elementning germetikligi B.1. da bayon etilgan tartibda tekshiriladi;

b) «Solishtirish sxemasi» bo‘yicha element qo‘shilganda ishga tushirish

differensialining o‘lchamlarini, muvofiqlik va nomuvofiqlik nochiziqligini

BB. 2 va 3 da bayon etilgan tartibda bajariladi. 1-manbani ajratib tashlash va

atmosferaga havoni chiqarib yuborish qayta ulagichi.

5.2-ràsm.  Uch  måmbrànàli  sîlishtirish  và  kuzàtish  elåmåntini  (P  –  1018  turi)

và  elåmånt  kirishini  nàzîràt  etiluvchi  bîsimlàrni  ulàsh  sõåmàsi.

Solishtirish

sxemasi

Kuzatish

sxemasi

Avtomatik  blokirovkalash-

ning solishtirish sxemasi

chiq

chiq

chiq

kir

---

80

81

O‘lchash qismini va o‘zgartgichni bir umumiy asosga o‘rnatiladi. Asosga

ikki vint bilan qabul qiluvchi silfon 9 mahkamlanadi (5.3-rasm). Silfonga

difmanometr  –  sarf  o‘lchagichning  o‘lchash  o‘zgartgichidan  pnevmatik

signal uzatiladi. Silfon ostini gaykalar bilan richag 8 mahkamlanadi. Richagni

bir  uchi  tasmali  yuklar  10  ga  osilgan,  boshqa  uchiga  esa  to‘siq  2

mahkamlangan. Bu to‘siq soplodan 0,01 ... 0,015 mm masofada joylashgan.

Òasmali  yuklar  richag  8  ni  tebranishini  ta’minlaydi,  ular  o‘zaro

perpendikular hamda puxta mahkamlangan.

5.3-ràsm.  Pnevmatik  integrallovchi  asbob  ÏÍÊ-1  sxemasi.

Manba

1

12

13

16

3

14

15

10

2

9

11

7

6

8

4

5

Differensial manometrdan

o‘zgaruvchan bosim

17

À

B

5. Silfon qismi, pnevmorele 17 hamda asbobning ichki pnevmoquvurlari

sovunli  eritma  va  siqilgan  havo  manbayi  shtutseriga  berilib,  bu  quril-

malarni germetikligi tekshiriladi.

6. Àsbîbning kirish bîsimi 140 kPàga qisilgàn hàvî bårilàdi. Sîplî và

to‘siq îràsidàgi tirqish shundày o‘rnàtilàdiki, kirish silfînidàgi bîsim 22 ...

23 kPà bo‘lgàndà rîtîr àylànà bîshlàsin. Bîsim 20 kPà bo‘lgàndà rîtîr

jîyidàn qo‘zg‘àlmàsligi và àylànmàsligi lîzim.

7. Chårvyakli tutàshtiruvchilàr 16–15 và 14–13 rîstlànàdi. Ulàr erkin

và îrtiqchà ishqàlànmàsligi kåràk.

Chervyakli g‘ildirak 15 bir tayanchli, o‘rtasiga zoldir o‘rnatilgan vintni

burab 15–16 tutashtiruvchilarning tirqishini eng minimal qilib qo‘yiladi.

Keyin esa, vintni ma’lum erkinlikka ega bo‘lgan vtulkadan burab qo‘yiladi.

Bunday konstruksiya chervyak 16 ni chervyakli g‘ildirak 15 ni markazlari

orasidagi masofani aniq qo‘yishga imkon beradi. 15–16 juftlikni rostlab

bo‘lgach, vtulkalar holatini ikki vintlar bilan fiksatsiyalanadi.

Chervyak 14 ga tirgovich sifatida podpyatnik ishlatilgan. U chervyak

14 ning o‘qiga perpendikular tekislikda siljitib rostlanadi va asosiga ikki

vint bilan mahkamlanadi.

Chervyakli  g‘ildirak  13  o‘qining  tirgovichlaridan  biri  asosida  zoldiri

bo‘lgan  berk  teshikcha  bo‘lib,  ikkinchisi  esa  –  asosga  mahkamlangan

reduktorning qopqog‘iga joylashtiriladi.

8.  Markazdan  qochma  rostlagichning  toshchalari  plastinasimon

prujinalarga  mahkamlangan,  prujinalar  esa  o‘qqa  vintlar  4  bilan

mahkamlangan.

9. Rotorning 5-qismini balansirovkalanadi. Rotor qismining tebranish

amplitudasi 0,05 mm dan oshmasligi kerak.

10. Richag 8 siljishini chegaralash uchun richakka mahkamlangan vtulka

va tirgovich orasidagi tirqish 0,5 mm dan oshmasligi kerak.

11. Nol korrektorning vintini 3 o‘rta holatga o‘rnatiladi. Shunda musbat

xatolarni  kamaytirish  uchun  vint  3  soat  strelkasi  harakati  yo‘nalishida

buraladi,  manfiy  xatolarni  kamaytirish  uchun  vint  3  ni  soat  strelkasi

harakatiga teskari yo‘nalish bo‘yicha buraladi.

12. Sarf o‘lchashning yuqori chegarasining 30 % tiga mos keladigan

bosim hosil qiladi. Bunda integrator ishlaydi, hisoblagich 11 va qo‘shimcha

qurilma 12 berilgan bosim o‘zgarishiga mos moddaning sarfini o‘lchaydi.

Qo‘shimcha hisoblash qurilma 12 ning bir aylanib chiqishi, hisobla-

gichning bir birligiga to‘g‘ri keladi.

Agar  hisoblagich  musbat  xatolikka  ega  bo‘lsa,  unda  asta-sekin  mos

gaykalar yordamida to‘siq bilan soplo orasidagi tirqishni oshiriladi, agar

manfiy bo‘lsa, uni kamaytiriladi. Agar hisoblagichning ko‘rsatishini rostlab

bo‘lmasa va ular kamaygan holda qolsa, yugurma soplolarni va pnevmorele

17 drosseli tozalanadi, agar bu holda ham kamayib turaversa – soplo 1

tozalanadi va pnevmorele 17 ning  filtri yuvib tashlanadi.

1. Silfon tagini richag 8 ga mahkamlaydigan gaykalarni hamda vtulka

qismini podshiðnikka tortib qo‘yadigan vintlarni bo‘shatib, asosiga parallel

ravishda  richag  8  ni  qo‘yiladi,  buning  uchun  reysmus  va  ishqalanuvchi

plitadan foydalaniladi. Silfonda bosim bo‘lmaganda noparallellik 0,2 mm

dan oshmasligi lozim.

2.  Agar richagni asos bilan parallelligini sozlangandan so‘ng podshipnik

va vtulka 4 orasida tirqish bo‘lsa, uni yo‘qotish uchun mos qalinlikdagi

shaybalar oraliqqa qo‘yiladi.

Agar tortilish paydo bo‘lsa, markazdan qochma rostlagichning 7 tanga

o‘rnatilgan plastinali prujina biroz bo‘shatiladi va shu prujinalarini siljitib

paydo bo‘lgan tortishni bartaraf etiladi.

3. Yuguruvchi soplolarni igna bilan tozalanadi va ularni holati rostlanadi;

yuguruvchi soplo 5 lar rotor 6 ga iloji boricha yaqinlashishi lozim, lekin

unga tegmasligi kerak.

4. Òo‘siq qismining gaykalari yordamida soplo 1 tekisligining hamda

to‘siqning aylanma kirish qirrasi parallellashtiriladi.

---

82

83

Boshqaruvchi  qurilmalar:  knopka,  dastakli  boshqarish  apparatlari

(barabanli  almashlab-ulagich,  kontrollyorlar,  rele-kontaktorli  boshqarish

apparatlar,  magnitli  ishga  tushirgich,  boshqarish  relelari,  elektromagnit

vaqt relesi, elektron vaqt relesi, himoya apparatlar, texnologik datchiklar,

boshqaruvchi  hisoblash  mashinasi  (kompyuter),  mantiqiy  elementlar,

tranzistorli kuchaytirgich, fazaviy detektor.

Elektr energiya manbayi: Sanoat chastotasi bir va uch fazali o‘zgaruv-

chan tok tarmoqlari, bir va uch fazali transformatorlar, kuch boshqarish

va  aloqa  kabellari,  o‘zgarmas  tok  sex  tarmog‘i  (to‘g‘rilagichlar,  akku-

mulatorlar va boshqa o‘zgarmas tok batareyalari).

5.3.1. Elektr ijro mexanizmlarining ishlatilishi va ularga

texnik xizmat ko‘rsatish

Elektr ijro mexanizmlari montaj qilingandan so‘ng sozlanadi. Buning uchun

ijro mexanizmining richagini ishchi holatiga qo‘lda o‘tkaziladi, richag va rostlovchi

ishini o‘zaro o‘lchaydigan tortmani richagga va rostlovchi organga mahkamlanadi.

Bundan  keyin  richagni  ishchi  diapazonda  qo‘l  bilan  harakatlantirib,

tortma  uzunligi  rostlanadi.  Keyin  esa,  richag  harakatini  ikki  tomondan

chegaralaydigan qismlar (upor) mahkamlanadi. Buning uchun qismalardagi

vintlar  burab  ochiladi  va  qismani  pazlardan  chiqarib  olinadi.  Qismani

yangi holatga o‘rnatib, vinti bilan mahkamlab qo‘yiladi.

Datchiklar blokini esa rostlovchi organning o‘rta holatiga qo‘yib sozlanadi.

Gaykali  klyuch  bilan  datchiklar  blokining  vali  kulochoklar  erkin  bural-

guncha bo‘shatiladi. So‘ngra egri kulachoklarning 90° li chizig‘ini datchiklar

blokining  richagidagi  chiziqqa  to‘g‘rilanadi.  Bundan  keyin  esa  datchiklar

blokining  mikroo‘chirgichining  kulachoklarini  shunday  o‘rnatiladiki,  ijro

mexanizmining belgilangan holatlardagi mikrouzgichlar ishlab ketsin.

Datchiklar blokining validagi barcha kulachoklar sozlangandan so‘ng

gayka  bilan  tortib  qo‘yiladi.  Datchiklar  strelkani  o‘rnatish  uchun  ijro

mexanizmining richagini boshlang‘ich holatga keltirib, strelkani shkala noliga

keltiriladi va gayka bilan mahkamlab qo‘yiladi.

Har hafta ijro mexanizmini texnik ko‘rikdan o‘tkaziladi. Kerak holatda

datchiklar bloki va elektr tormoz rostlanadi. Agar ijro mexanizmining chiqish

vali ilgarilab ketsa, tormoz tirqishi va prujina tarangligi rostlanadi. Bunda

ijro mexanizmini elektr motordan ajratmaslik mumkin.

Ijro  mexanizmi  ikki  yil  ishlatilgandan  so‘ng  uni  demontaj  qilinadi,

ustaxonada qismlarga ajratiladi va qisman ta’mirlangandan so‘ng u rostlanadi.

Bunda podshipniklar qayta moylanadi, elektr tormozning ishdan chiqqan

detallari  almashtiriladi.  Barcha  detallar  kerosin  bilan  yuvilgandan  so‘ng

moylanadi. Datchiklar blokining texnik holati ko‘zdan kechiriladi. Bunda

tok  o‘tadigan  moslamalarni  yig‘ilishi,  datchiklar  kulachogining  yig‘ilishi,

mikrouzgichlar va ularning prujinalarining ishlashi ko‘zdan kechiriladi.

Pnevmointegratorning texnik xizmat qilishida uch oyda bir martta uning

podshipniklari MBP  – 12 (ÃÎÑÒ 7935),  tropik iqlimli mamlakatlarda  esa,

MIÒB (SÒU 25 – 794 - 62) yog‘ bilan moylanadi.

5.2.6.  Elektron rostlagichlarning ishlatilishi va ularga

texnik xizmat ko‘rsatish

Avtomatik rostlash sistemalarining sifati nafaqat sistema elementlarining

texnik  holatiga,  balki  texnologik  jarayonning  xususiyatlariga  bog‘liqdir.

Agar  texnologik  jarayon  normal  kechayotgan  bo‘lsa,  rostlanayotgan

parametrning uzoq vaqt davomida belgilangan qiymatidan og‘ishi yoki uni

atrofida uzluksiz o‘zgarib turishi avtomatik rostlash sistemada yoki rostlovchi

asbobda nosozliklar borligidan dalolat beradi.

Avtomatik  rostlash  sistemaning  ishini  nazorat  o‘lchash  asboblari

yordamida tahlil etish avtomatik rostlagichning nosozligi va uning sabablarini

o‘z vaqtida topishga imkon beradi. Shuning uchun tizimni normal ishini

ta’minlash  uchun  har  kuni  texnologik  jarayonni  fiksatsiya  qiluvchi

rostlanuvchi  va  nazorat  etuvchi  asboblar  yordamida  rostlanuvchi

asboblarning to‘g‘ri harakat qilayotganini tekshirib turish kerak.

Rostlovchi asbob harakatining to‘g‘riligini aniqlash uchun sun’iy ravishda

jarayonga xalaqit beriladi va rostlagichning reaksiyasi kuzatiladi. Bunda jarayon

o‘tishini o‘ziyozar asboblar yozuvini tahlil etib tekshirish samarali bo‘ladi.

Òexnologik  jarayonga  tashqi  xalaqit  quyidagicha  beriladi.  Rostlagich

dastakli (qo‘l bilan) boshqarishga o‘tkaziladi. Keyin distansion yoki qo‘l

bilan rostlovchi organning parametrlarini ishchi diapazon oralig‘ida ozgina

kattalikda  o‘zgartiriladi.  Bundan  keyin  rostlagich  ishga  tushiriladi  va

rostlanuvchi kattalikni belgilangan normal qiymatga o‘tishi kuzatiladi. Agar

tekshirish natijasida rostlagichning statik va dinamik sifati yomonlashsa, avvalo

ijro mexanizmining boshqarish zanjiriga kiruvchi o‘zgartgichlar, ikkilamchi

asboblarni to‘g‘ri ishlashini tekshiriladi. Bundan so‘ng rostlagichning sozlash

parametrlari qayta sozlanadi.

5.3. Avtomatlashtirilgan sistemalarning elektr qismlari

Avtomatlashtirilgan  sistemalarning  elektr  qurilma  va  qismlariga

quyidagilar kiradi:

Elektromotorlar:  turli  qo‘zg‘atishli  o‘zgarmas  tok  elektr  motorlari,

qisqa tutashgan yoki fazadagi rotorli asinxron motorlar; sinxron motorlar,

chiziqli o‘zgarmas yoki o‘zgaruvchan tok elektr motorlari; ventilli motor;

qadamlovchi motor, to‘lqin rotorli motorlar va reduktorli motorlar.

Elektr o‘zgartiruvchi qurilmalar: boshqariluvchi to‘g‘rilagichlar, chastota

o‘zgartgichlari, kuchlanishning impulsli o‘zgartgichlari, avtonom va tarmoq

yordamida boshqariladigan invertorlar.

---

84

85

Sxemalarni  ko‘zdan  kechirish  va  ayrim  zanjirlarni  tekshirish  montaj

qilinganligi va uni loyihaga to‘g‘ri kelishini, yo‘l uzgichlarini, elektr motor

chulg‘amlarining to‘g‘ri ulanganligi tekshiriladi.

Vintli  qismalarning  zichligini  mahkamlash  vintlarini  tortish  bilan

tekshiriladi.

Òo‘siq yig‘ilmalari va kabel bog‘lanishlari ikkilamchi zanjirlarini probnik

hamda mikrotelefon garnitura yordamida tekshiriladi.

Elektr  motorlar  chulg‘amlarini  va  boshqarish  sxemalari  zanjirlarini

alohida tekshiriladi.

Boshqarish sxemalari va elektr motorlarning izolatsiyasi qarshiligi kuch-

lanishi 1000  bo‘lgan megoommetr bilan o‘lchanadi, bunda u 0,5 M Omdan

kam bo‘lmasligi shart. Boshqarish sxemalarining to‘g‘riligini elektr motorlarni

va armaturani ishdan chiqmasligi uchun toksiz holatida tekshiriladi. Armatura

yurishining chegaraviy holatlarini signalizatsiya qilinishi tekshiriladi.

5-BOBGA DOIR SAVOLLAR

1. Avtomatik rostlagichlarning vazifasi nima?

2. Qanday rostlash qonunlari va rostlagich turlarini bilasiz?

3. O‘ziyozar nazorat asboblari qanday ishlaydi?

4. Elektron rostlagichlarga qanday texnik xizmatlar ko‘rsatiladi?

5. Elektr ijro mexanizmlarining asosiy qismlarini bayon eting.

Òormozning so‘nggi sozlanishi ishchi mexanizmini sinash jarayonida

bajariladi.  Bunda  ishchi  mexanizmi  chiqish  valining  o‘tib  ketishi  ruxsat

etilgan kattalikdan ortiq bo‘lmasligi zarur. Shundan keyin mexanizmning

barcha qismlari qayta yig‘iladi va u o‘zining ish joyiga o‘rnatiladi.

5.3.2. Apparatura va boshqarish sxemalarini tekshirish

Zavodlarda ishlab chiqarilgan shchitlardagi va boshqarish panellarida

apparatura mavjud texnik shartlarga to‘liq javob beradi va hech qanday

qo‘shimcha rostlanishni talab etmaydi.

Shu bilan birga transportirovka qilishda ayrim elementlarning mahkam-

langanligi bo‘shashib ketadi, uzoq muddat saqlanganda esa, zanglashi yoki

kontakt sirtlarining elektr o‘tkazuvchanligi kamayishi mumkin.

Yuqoridagilarni inobatga olib yangi apparatlarni mahkamlab qo‘yuvchi

elementlarni olib tashlanadi va harakatlanuvchi qismlarning yurish erkin-

ligini tekshiriladi, qisilib, qiyshayib qolish yo‘qligi, avtomatik uzgichlarda

esa, shaqillatgich mexanizmining aniq ishlashi sinab ko‘riladi.

Kontaktlarning ochilishi va yopilishi tekshiriladi. Zanglashdan saqlovchi

moylar  artib  tashlanadi,  vintlar  mahkamlanadi.

Boshqarish  apparatlarining  –  avtomatik  uzgichlar  va  tok  relelaridan

tashqari elektrik xarakteristikalari tekshirilmaydi.

Ularni ishlash puxtaligi yig‘ilgan sxemaning to‘g‘ri ishlash jarayonida

tekshiriladi.

Avtomatik uzgichlar uchun quyidagi tekshirish hajmi belgilangan:

1)  avtomatik  uzgichlarning  ajratish  tokiga  to‘g‘ri  keladigan  o‘zgaruv-

chan tok berib, elektromagnit ajratgichning har bir fazasi alohida tekshiriladi;

2) issiqlik ajratgichlar qutblarining ketma-ket ulanishni (3 – 6) I

nom 

tok

bilan tekshirish; avtomatik uzgichlarning ishlash vaqti issiqlik ajratgichlarning

ishlash zonalari chegaralarda bo‘lishi lozim.

Avtomatik uzgichning vaqt – tok xarakteristikalari 5.2-jadvalda keltirilgan.

5.2-jadval

 Àvtîmàtik uzgichlàrning vàqt – tîk õàràktåristikàlàri

    Såriya

Nîminàl tîk

Ishlàsh vàqti

3