Автоматика1-5 boblar p65

w

L

I

I

 

Φ =

m

Iw

R

 bunda 

2

2

‘

δ

+

=

=

m

po l R

w

w

L

R

R

Bu yerda: w – elektromagnit chulg‘amidagi o‘ramlar soni; R

m

 – mag-

nit zanjirning qarshiligi; R

po‘l

 

– po‘lat o‘zakning magnit qarshiligi; R

δ

 –

havo tirqishining magnit qarshiligi.

Po‘lat o‘zakning magnit qarshiligi R

m

 o‘zgarmas miqdor; havo tirqishi

qarshiligi R

δ

 esa po‘lat o‘zak siljishiga bog‘liq bo‘lgan havo tirqishi 5 ning

o‘zgarishiga mutanosib ravishda o‘zgaradi:

0

2

δ

δ

µ

=

R

S

bu yerda S

0

 – havo tirqishining ko‘ndalang kesim yuzi; 

µ

 – havo tirqishining

magnit singdiruvchanligi.

Havo  tirqishining  qarshiligi  po‘lat  o‘zak  magnit  zanjirining  magnit

qarshiligidan juda katta R

δ

 >>R

m

 ekanini nazarga olganda elektromagnit

chulg‘amning induktivligi o‘zgaradi.

Induktiv siljish o‘lchagichlar uch turli bo‘ladi: 1) havo tirqishi  o‘zgarishiga

asoslangan  (4.7-a  rasm);  2)  havo  tirqishi  ko‘ndalang  kesim  yuzi  S

0

  ning

o‘zgarishiga asoslangan (4.7-d rasm); 3) elektromagnit sistema magnit sing-

diruvchanligining o‘zgarishiga asoslangan siljish o‘lchagichdir (4.7-e rasm).

Havo tirqishi 

δ

 o‘zgarishiga asoslangan siljish o‘lchagichlar 0...1 mm

tirqishidagi siljishni o‘lchaydi. Havo tirqishi bundan ortiq bo‘lganda L=f(

δ

)

funksiya to‘g‘ri chiziqliligini yo‘qotadi. O‘lchash xatosi ortib ketadi. Shu

sababli siljish 5 ... 8 mm bo‘lsa, ikkinchi turdagi (4.7-d rasm) o‘lchagich,

siljish  50  ...  60.  mm  gacha  bo‘lganda  esa  uchinchi  turli  (solenoidli)

o‘lchagichlar qo‘llaniladi.

Induktiv siljish o‘lchagichlarda (4.7-a, d, e rasm) o‘lchanishi lozim bo‘lgan

parametrning o‘zgarishi siljish o‘lchagichdan chiquvchi signal tok (I) ning

o‘zgarishiga muvofiq o‘lchanadi. Bunday siljish o‘lchagichlarda o‘lchanadigan

siljish nolga teng bo‘lganda ham o‘lchash asbobi pG orqali tok  o‘tib turadi.

Siljish  o‘lchagichning  bunday  kamchiligini  yo‘qotish  uchun  amalda

induktiv differensial siljish o‘lchagichlar (4.7-f rasm) qo‘llaniladi.

4.6-ràsm. Ikki tàktli

pîtånsiîmåtrik siljish o‘zgartgich

(o‘lchàgich): 

à– sõåmàsi; b– yuksiz

hîlàtdàgi stàtik tàvsif gràfigi.

U

l 2

0

R

2

R

1

U

4

X

+U

4

Xmm

0

-U

4

a)

b)

Bunda R

x 

– surilgich surilgan x oraliqqa tegishli potensiometr qarshiligi;

R – potensiometrning to‘la qarshiligi. Bu formula potensiometrik sezgich-

lardan chiquvchi U

chiq

 kuchlanish bilan kiruvchi signal (surilish oralig‘i) x

orasida to‘g‘ri mutanosiblik borligini ko‘rsatadi.

Potensiometr o‘ramasi solishtirma qarshiligi katta va issiqlik koeffitsiyenti

juda  kam  bo‘lgan  sim  (konstantan,  manganin,  nixrom  va  boshqalar)  dan

tayyorlanadi. Uning har bir o‘ramining qarshiligi DR ga teng deb faraz qilinsa,

potensiometrning statik tavsif grafigi  U

chiq

=f(X) ideal to‘g‘ri chiziq bo‘lmaydi

(4.5-d rasm), chunki surilgich bir o‘ramdan ikkinchi o‘ramga o‘tganda undan

chiquvchi kuchlanish U

chiq

 bir pog‘onadan ikkinchi pog‘onaga sakrab o‘tadi.

Potensiometr statik tavsif grafigining to‘g‘ri chiziqli, ya’ni (pog‘onasiz) bo‘lishi

uchun undagi o‘ramlar sonini cheksiz oshirish kerak. Bu esa amalda bo‘lmaydi.

Avtomatik sistemalarda bunday bir taktli surilish o‘lchagichlari o‘lchash

o‘zgartgichlari  o‘rniga,  ko‘pincha  ikki  taktli  potensiometrik  surilish

o‘lchagichlari (sezgichlar) o‘lchash o‘zgartgichlari qo‘llaniladi (4.6-a rasm).

Bu o‘lchagichlarning surilgichidan olinadigan signalning kattaligidan tashqari

ishorasi ham o‘zgaradi.

Undagi signal o‘tkazuvchi simlarning bir

uchi  potensiometr  qarshiligining  o‘rta

nuqtasiga 1/2 ga ulanib, ikkinchi uchi esa,

surilgichga ulanadi. Agar surilgich qarshilik-

ning  o‘rta  1/2  nuqtasida  tursa,  potensio-

metrdan  signal  chiqmaydi,  ya’ni  (U

chiq

=0).

Surilgich  0  nuqtadan  yuqorida  bo‘lgan-

da chiquvchi signal musbat (+U

chiq 

), pastda

bo‘lganda  manfiy  (-U

chiq 

)    bo‘ladi

(4.6-b rasm).

Potensiometrik  siljish  o‘lchagichlar

ko‘pincha  mashina  va  mexanizmlarning

ma’lum kichik oraliqqa surilishini yoki bur-

chakka  burilishini  o‘lchash  uchun  xizmat

qiladi.  Potensiometrik  siljish  o‘lchagich-

larning  afzalligi:  tuzilishining  soddaligi,

massasi va hajm o‘lchamlarining kichikligi,

o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok manbalariga

ulanishi  mumkinligi,  yuqori  stabillikka

egaligi  va  sozlash  ishlarining  soddaligida-

dir. Undagi surilma kontaktning mavjudligi,

uning  ishonchli  ishlashi  va  ish  muddati

kamayishiga sabab bo‘ladi. Sezuvchanligi-

ning yuqori emasligi va pog‘onali grafikka

egaligi  bunday  sezgichlarning  asosiy

kamchiligi hisoblanadi.

---

50

51

4.3.3. Òezlikni o‘lchash o‘zgartgichlari

Òexnologik  mashinalarning  aylanish  (burchak)  tezliklarini  o‘lchash

uchun  kichik  quvvatli  o‘zgarmas  yoki  o‘zgaruvchan  tok  mashinalari  —

taxogeneratorlardan  foydalaniladi  (4.8-rasm).  Òaxogeneratorning  vali

texnologik  mashina  o‘qiga  mexanik  bog‘langan  bo‘lgani  uchun  undan

chiqadigan signal – elektr yurituvchi kuch (EYuK) texnologik mashina va

mexanizmning aylanish tezligi n ga mutanosib bo‘ladi.

O‘zgarmas tok taxogeneratorining sxemasi 4.8-a rasmda ko‘rsatilgan.

EYuK: E = k

e

Ôn bo‘ladi.

Bu yerda: k

e

 

– mutanosiblik koeffitsiyenti, n –aylanish chastotasi (

ayl

/

min

).

4.7 -ràsm. Induktiv siljishning o‘lchàgichlàri: 

ࠖ hàvî tirqishi o‘zgàràdigàn

o‘lchàgich; b – o‘lchàgichning tàvsif gràfigi; d – hàvî tirqishi yuzàsi o‘zgàràdigàn o‘lchàgich;

e – sîlånîidli màgnit singdiruvchànligi o‘zgàràdigàn o‘lchàgich;  f – diffårånsiàl siljish

o‘lchàgich; g – diffårånsiàl siljish o‘lchàgichning tàvsif gràfigi.

a)

b)

d)

e)

f)

g)

δ

U

X

U~

I

0

I

δ

0

á

mm

Fmm

2

Z

1

Z

2

δ

2

δ

1

U~

X

I

Z

4

Z

3

U~

I

δ

2

δ

1

T

Agar  ikkita  bir  xil  induktiv  siljish  o‘lchagichni    differensial  sxema

bo‘yicha ulansa, differensial siljish o‘lchagich hosil bo‘ladi (4.7-g rasm).

Qo‘zg‘aluvchi  po‘lat  o‘zak  (yakor)  o‘rta  holatda  turganda 

δ

1

=δ

2

=δ

0

chiquvchi signal nolga teng bo‘ladi (I =0). Yakorning bu holat o‘zgarishi,

kiruvchi  signal  x  ta’sirida  qo‘zg‘aluvchi  po‘lat  o‘zak  o‘ngga  yoki  chap

tomonga siljishi natijasida signal 1  hosil bo‘ladi. Yakorning 

δ

0

 ga nisbatan

o‘ngga yoki chapga og‘ishi bilan hosil bo‘ladigan signallar bir-biriga qarama-

qarshi  yo‘nalishda (ularning fazasi 180° ga burilgan) bo‘ladi.

Buni differensial induktiv siljish o‘lchagichning statik tavsif grafigidan

(4.7-g  rasm)  ko‘rish  mumkin.  Siljish  o‘lchagichning  sezuvchanligi  oddiy

induktiv  o‘lchagichlar  sezuvchanligidan  ancha  katta  bo‘lib,  quyidagi  for-

mula asosida topiladi: