Avtomatika va telemexanikaning

Laboratoriya ishini bajarish uchun topshiriqlar.

1. O‘qituvchi bergan topshiriq bo‘yicha sxemaning modelini (1–rasm, 2–rasm, 3–rasm) keltirish va komponentlar parametrini tanlash.

2. O‘lchashni amalga oshirish va uni natijalarini 1,2,3 jadvallarga kiritish.
3. 1–rasmva 2–rasm uchun Kpning pulsatsiya koeffitsientini hisoblash.
4. Chiqishdagi kuchlanishlarning ossillogrammalarini chizib olish.


Nazorat uchun savollar.

1. 
   To‘g‘rilagichlardagi transformatorlarning vazifasini ayting.
   
2. 
   Turli sxemalar bo‘yicha yig‘ilgan to‘g‘rilagichlarning ishlash prinsiplarini tushuntirib bering.
   
3. 
   Tekshirilgan to‘g‘rilagichlar qanday afzallik va kamchi-liklarga ega?
   
4. 
   Turli yuklamalarda ishlayotgan to‘g‘rilagichlar qanday xususi-yatlarga ega bo‘ladi?
   
5. 
   Tekshirilayotgan sxemalardagi chiqish kuchlanishlari qanday farqlanadi?
   

№ 4– laboratoriya ishi.


BOSHQARILMAYDIGAN UCH FAZALI TO‘G‘RILAGICHNI TEKSHIRISH


Ishdan maqsad: To‘g‘rilagich sxemasini o‘rganish. Dastur element–larini qo‘llagan holda to‘g‘rilagichni virtual modelini yig‘ish. Sxemada jarayonlarni analiz qilish.


Nazariy qism.

Temir yo‘l avtomatika, telemexanika va aloqa qurilmalarida uch faza tokli to‘g‘rilagichlar energiyasini istemolchilarini manba bilan taminlash uchun xizmat qiladi. Ko‘p turda tarqalgan to‘g‘rilagichlar bir yarim davrli yoki mostli sxema bo‘yicha yig‘iladi. To‘g‘rilagichlar ishini analiz qilganda, ventillar ideal volt–amper xarakteristikasiga egaligi malum bo‘ldi. To‘g‘rilagichlar ventillarida EYUK tomonidan 3 ta malumot manbasi tasir qiladi. Bu davrda tok qiymati rezistor yuklama (R_n) orqali potensiallari har–hilligi aniqlanadi.

1 – rasm. Uch fazali bir yarim davrli to‘g‘rilagich.

1–rasm to‘g‘rilagichdagi kuchlanish, har bir malum ωt qiymat uchun, potensiallarni maksimal xilma–xilligi bir fazada EYUK maksimal oniy qiymat bo‘yicha aniqlanadi. Haqiqatan, ωt=t₁ o‘z ichiga e_a=0,75E_m; e_b=0,17E_m; e_c=–0,95E_m. Nuqta potensial yani “0”φ₀=0 deb hisoblaymiz va quyidagini olamiz: φ_a=0,75E; φ_b=–0,95E; φ_s=1,17E.

1–jadval

Asbob belgilari	multimetr		amper-metr		volt-metr		amper-metr		amper- metr
O‘zgartgich holati	U0	Uf		I0		Uobr		Id		IF
	V	V		A		V		A		A
4RH
3RH
2RH
1RH

Bunday holatlarda VD3 ventili ochiq bo‘ladi, qolgan holatlarda yopiqdir. VD2 ochiq bo‘lganda kuchlanish nolga teng bo‘ladi, yani

VD2 va VD3 quyidagini tashkil etadi:

Yuqorida keltirilgan qiymatlardan malum bo‘ldiki R_H orqali tok bir fazada EYUK maksimal oniy qiymati emas, aksincha musbat bilan aniqlanadi.

Berilgan sxemada dioddagi teskari kuchlanish quyidagiga teng:

U_tes= √ 2 √3 U₂= 2, 44U₂ = 2, 09 U₀

bu erda U₀ – kuchlanishni o‘zgarmas tashkil etuvchisi.

Dioddagi o‘rtacha tok to‘g‘rilangan toklan 3 marta kichik va quyidagiga tengdir:

I_d.sr.=I₀/3

Diodga tasir etuvchi tok ikkilamchi cho‘lg‘amga tasir etuvchi tokka teng bo‘ladi: I_t= I₂= 0, 587 I₀

Dioddan o‘tayotgan amplituda tok qiymati ikkilamchi cho‘lg‘am amplituda tok qiymatiga tengdir.
Sxema o‘rta va katta quvvatni to‘g‘rilash uchun ishlatilishi mumkin. O‘zakni majburiy magnitlashuvi va diodda sezilarli darajada teskari kuchlanishga ega bo‘lishi sxemani asosiy kamchiligi hisoblanadi. Uch fazali most sxemasi (2–rasm) transformator quvvat sarfini eng yaxshi koeffitsientiga, hamda diodlarda eng kam teskari kuchlanish va to‘g‘rilangan kuchlanishning katta pulsatsiya chastotasiga egadir. Sxema to‘g‘rilangan kuchlanish va quvvatlarda keng diapazonda qo‘llaniladi. Taminot manbasi chiqishida mumkin bo‘lgan pulsatsiya yuklama xarakteriga bog‘liqdir. Uch faza mostli sxemada doimiy to‘g‘rilangan kuchlanishni tashkil etuvchisini ikki va uch (bitta yarimdavrli) fazali to‘g‘rilagichlarni doimiy tashkil etuvchisi deb tasavvur qilish mumkin.
Uch faza mostli sxemada dioddagi teskari kuchlanish quyidagiga teng:

U_obr= √ 2 √3 U₂= 2, 44U₂ = 1,04 U₀

bu erda U₀–doimiy kuchlanish tashkil etuvchisi.

Diodning o‘rtacha toki to‘g‘rilangan kuchlanishdan 3 marta kam va quyidagini tashil etadi:

I_d.sr.= I₀/3

Dioddagi amaldagi tok ikkilamchi cho‘lg‘amdagi amaldagi tokka tengdir:

I_d= I₂= 0, 578I₀

Sxema o‘rta va katta quvvatli qurilmalarda ishlatiladi. Sxemada pulsatsiya koeffitsienti kichik bo‘lib, qo‘shimcha silliqlovchisiz ishlatilishi mumkin.

2–jadval

Asbobbelgilari	multimetr		ampermetr		volt-metr		ampermetr		ampermetr
O‘zgartgich holati	U0	Uf		I0		Uobr		Id		IF
	V	V		A		V		A		A
4RH
3RH
2RH
1RH

2–rasm.Uch fazali ko‘priksimon to‘g‘rilagich.


Laboratoriya ishini bajarish uchun topshiriqlar.

1. O‘qituvchi bergan topshiriq bo‘yicha komponentlar parametrini tanlash va 1–rasmning modelini keltirish.

2. O‘lchashni amalga oshirish va natijalarni 1–jadvalga yozish.
3. 1–rasm uchunKp pulsatsiya koeffitsientini hisoblash.
4. O‘qituvchi bergan topshiriq bo‘yicha komponentlar parametrini tanlash va 2–rasmning modelini keltirish.
5. O‘lchashni amalga oshirish va natijalarni 2–jadvalga yozish .
6. 2–rasm uchun Kp pulsatsiya koeffitsientini hisoblash
7. Yuklamadagi kuchlanish o‘zgarishini egri formasini ossillografda chizish.
8. O‘rganilayotgan sxemani ( 1–rasm va 2–rasm) analizini berish.


Nazorat uchun savollar.

1. Pulsatsiya koeffitsientiga tarif bering, hamda apparat turiga qarab qanday qiymatlarni qabul qiladi?

2. Mostli sxema bo‘yicha yig‘ilgan to‘g‘rilagichlarni ishlash prinsipini tushuntirib bering?
3. O‘rganilayotgan to‘g‘rilagichlarni afzalligi va kamchiligi nima-dan iborat?
4. Har hil turdagi yuklamalarga to‘g‘rilagichlarni ishlash hususiyati qanaqa?
5. To‘g‘rilagichlarni asosiy xarakteristikasi qanaqa?


№ 5 va № 6 – laboratoriya ishlari.