Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

W
1 
W
2
 
W
3
 
W
4 

---

 
107 
 
 
9.4- rasm. Avtomatlashtirishning printsipial  sxemasiga misol. 
 
 
Umumiy  holda  avtomatlashtirishning  printsipial  elektr  sxemalari 
quyidagilardan tashkil topadi:  
1.  ShNQ 2.701-84 “Sxemalar shakli va turlarini bajarishga asosiy talablar” 
2.  ShNQ 2.702-75 “Elektr sxemalarni bajarish qoidalari” 
3.  GOST 2.708-81 “Raqamli hisoblash texnikasining elektr sxemalarni bajarish 
qoidalari” 
Printsipial  sxemalarni  yaratishda  birinchi  navbatda  quyidagi  normativ 
(me’yoriy) hujjatlar qo‘llaniladi: 
1.  Elementlar va ular orasidagi aloqaning shartli belgilanishi. 
2.   Tushuntirish yozuvlari. 
3.  Sxemadagi alohida elementlarning bo‘lagi. 
4.  Kontaktlarni almashtirish (pereklyuchenie) diagrammasi. 
5.  Sxemada ishlatiladigan asboblar, vositalar va apparaturalar ro‘yxati 
6.  Sxemaga oid chizmalar ro‘yxati, umumiy tushunchalar va izohlar 
Printsipial  elektr  sxemalarni  bajarishda  shartli  grafik  va  harf-raqamli 
belgilanishlar qo‘llaniladi (4,5-ilovalar). 

---

 
108 
Printsipial sxemalarni bajarishda listning chap tomoniga asosiy sxema, keyin 
sxemani  ishlash  printsipini  aks  ettiradigan  grafik  materiallar  (tsiklogrammalar, 
diagrammalar,  kontaktlarni  qo‘shish  va  boshqalar)  hamda  o‘ng  tomoniga  tekst 
materiallarini joylashtirish tavsiya  etiladi. 
  
Printsipial  sxemalar  qurishda  asosan  qatorli  usuldan  foydalaniladi.  Bunda 
elementlarning  shartli  grafik  belgilanishlari  ketma-ket  ko‘rsatiladi,  alohida 
zanjirlar esa paralel qator shaklida unga yaqin joylashtiriladi. Eng  oddiy printsipial 
elektr sxema 1.4-rasmda ko‘rsatilgan. 
 
Printsipial sxemalarda 3 faza tok zanjirlari quyidagi harflar bilan belgilanadi:  
-  A, V, S va A, N; B, N; C, N - bir fazali tok zanjirlari uchun; 
-  A,B; B,C; C,A - ikki fazali tok zanjirlari uchun.  
Printsipial elektr sxemalarda elektr zanjirlarni kommunikatsiyasi uchun ko‘p 
pozitsiyasi  apparatlar  (klyuchlar,  pereklyuchatellar,  programmali  qurilmalar) 
qo‘llaniladi.  Bu  holatda  sxemada  kontaktlarni  qayta  qo‘shish  diagrammalari  va 
jadvallari  ham  keltiriladi.  Jadvallarda  apparatning  va  rukoyatkani  turi,  kontaktlar 
nomeri va ish rejimlari keltiriladi. 
 
Printsipial elektr sxemalarda ko‘rsatiladigan ko‘p pozitsiyasi qurilmalarning 
texnik tavsifnomasi  9.5-rasmda keltirilgan  
Mnemogik  elektr  sxemalarda  ifodalanadigan  elementlar  to‘g‘risidagi 
ma’lumotlar “elementlar va qurilmalar ro‘yxati” jadvaliga to‘ldiriladi va bu jadval 
listning o‘ng tomoniga joylashtiriladi (9.9- jadval).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
109 
 
 
 
 
                   
 
A zanjiri 
 
 
                                          V zanjiri 
  
 
 
 
 
 
     a)