Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

 
18.1-rasm. Zamonaviy don saqlash omborining ichki ko‘rinishi 
 
 
 
18.2-rasm. Piyozni maxsus 4 qavatli stellajlarda saqlash jarayoni 
(stellajning eng ustki qavatining ko‘rinishi) 
 
18.2. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash omborxonalarini 
avtomatlashtirish  
 
Omborxonalarda  mikroiqlim  tashkil  qiluvchi  deb  quyidagi  parametrlar 
hisoblanadi:  havoning  harorati  va  namligi,  havoning  tarkibidagi  bor  gazli 
moddalarning hajmi. 

---

 
189 
Omborxonadagi 
havoni 
haydovchi 
shamollatgichlarni 
P1-P8 
ishi 
sovitgichlarni  ishlashi  bilan  uzviy  bog‘liqdir.  Omborxonada  kerakli  haroratni 
yaratish  uchun  maxsus  havoni  haydovchi  shamollatgichlar  P1-P8,  havoni 
sovitgichlari va havo isitgichlaridan foydalaniladi. 
Havoni rostlash 2 rejimda olib boriladi: 
1. Sun’iy sovitgichlar qo‘llash bilan. 
2.Tashqi havo yordamida, tashqi harorat noldan kam bo‘lganda. 
Boshqarish shchitlarida o‘rnatilgan qayta o‘lchagichlar yordamida 2 ta rejim 
o‘rnatish mumkin: 1 - Rejim – yoz; 2 - Rejim – qish. 
Tashqi  harorat  nol  gradusdan  kam  bo‘lganida  avtomatik  boshqarish  shkaf 
yordamida tashqi havoni yetkazuvchi zaslonka ochiladi yoki yopiladi. 
Barcha  rejimlarda  kelayotgan  havoni  harorati  V12  issiqlik  rostlagichi 
yordamida boshqariladi. Haroratni masofali boshqarishni logometr yordamida olib 
boriladi. Ventilyatorlarni masofali yoki qo‘l bilan boshqarishni ЩUK1 va ЩUK2 
boshqarish shkaflari yordamida amalga oshiriladi. 
Omborxonadagi  havoni  isitish  uchun  saqlash  sektsiyalarida  isitgichlar 
o‘rnatilgan.  Isitgichlar  tarmoqga  qo‘shilishi  bilan  solenoidli  ventil  tarmoqdan 
ajraladi yoki tashqi havo o‘tkazgichlardagi zaslonkalar (to‘siqlar) boshqariladi. Har 
bir kompressorni tarmoqga ulash uchun o‘zining maxsus rele-datchigi bor. 
Bugungi kunda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlashda “Sreda-1” tipidagi 
mikroiqlimni avtomatik boshqarish tizimlari qo‘llanilib kelinmoqda.  
“Sreda-1”  tipidagi  mikroiqlimni  avtomatik  boshqarish  tizimlari  8  ta 
sektsiyadan  tashkil  topgan  bo‘lib,  ular  sabzavot  va  kartoshka  saqlash 
omborxonalaridagi  haroratni  avtomatik  nazorat  qilish,  o‘lchash  va  rostlash  uchun 
mo‘ljallangan.  Ular  aktiv  shamollatish  va  isitishni  boshqarishga  hamda  sovitish 
mashinasini avtomatik va qo‘l rejimida ishlashga imkon yaratadi. 
“Sreda-1”  tizimi  shamol  xaydagichdan  olinadigan  va  saqlanadigan 
mahsulotga  yuboriladigan  havo  haroratini  boshqarishni  proportsional  avtomatik 
ravishda  ta’minlaydi.  Bu  tizim  bir  xil  vaqtda  saqlanayotgan  mahsulot  harorati  va 

---

 
190 
yuqori  zonada  ikki  pozitsiyali  rostlashda  0,5  dan  10
0
  oralig‘idagi  haroratni 
boshqaradi. 
Bir  sektsiyadagi  isitish-shamollatish  qurilmalarining  joylashish  sxemasi 
18.3-rasmda  keltirilgan.  Omborxonaning  xar  bir  sektsiyasiga  ROA  markali  ikkita 
retsirkulyatsion-isitish agregati, so‘ruvchi shamol xaydagich M, ijrochi mexanizmli 
(IM)  aralashirgichli klapan,   YeK  klapanni qizdirgich va  bir nechta  havo  harorati 
datchiklari:  yuqori  zonada  VK
v
,  kanalda VK
k
  va  saqlanayotgan  mahsulot  massasi 
harorati datchigi VK
m
 o‘rnatilgan.  
Mahsulot harorati datchiklari VK
m
 saqlanayotgan mahsulotning tepa qismiga 
nisbatan 0,5...0,7m chuqurlikda joylashtiriladi. Ikki pozitsiyali rostlagichlar R
m
 va 
harorat  farqi  rostlagichlari  RR uchun  har bir sektsiyada  bir  donadan  VK
m
  harorat 
datchiklari  hamda  Logometr  (R)  orqali  amalga  oshiriladigan  mahsulot  haroratini 
nazorat qilish uchun 3...4 dona datchiklar o‘rnatiladi.  
VK
n
 tashqi muhit haroratini o‘lchovchi harorat datchigi ombor devorlaridan 
kamida  0,5m  masofada  o‘rnatiladi  va  datchik  quyosh  nurining  to‘g‘ri  tushishidan 
saqlanishi  lozim.  Uskunani  ishga  tushirish  va  to‘xtatishni  rostlagichning  signali 
bo‘yicha avtomatik ravishda amalga oshiriladi. Qo‘lda boshqarish esa KM1...KM5 
magnitli ishga tushirgichlar yordamida bajariladi. 
“Sreda-1” tizimining ishlash printsipini 18.4-rasmda ko‘rsatilgan funktsional 
sxema bo‘yicha ko‘rib chiqish mumkin. 
Haroratni obmorxonaning alohida 8 ta sektsiyalarida belgilangan qiymatidan 
og‘ishi  32  ta  harorat  datchiklari  (VK
m
1,  VK
v
1,  VK
k
1...  VK
m
8,  VK
v
8,  VK
k
8  va 
VK
k
1...  VK
k
8
 
datchiklari  orqali  o‘lchanadi  va  BIZ
m
1...  BIZ
k
8  va    BIZ1...  BIZ8 
lardan tashkil topgan o‘lchovlar va topshiriqlar beruvchi 32 ta blokda elektr signali 
hosil  qilinadi.  BIZ
m
1...BIZ
k
8  lardan  tashkil  topgan  24  ta  bloklarda  hosil  bo‘lgan 
analogli  signal  navbatma-navbat  DPR  ikki  pozitsiyali  rostlagichning  BRD 
taqsimlash  bloki  yordamida  RE1  elektronli  relesiga  va  PR  proportsional 
rostlagichning BRD taqsimlash bloki yordamida BIZ1...BIZ8 lardan tashkil topgan 
8 ta blokdan RE2 elektronli relesiga uzatiladi.  

---

 
191 
RE1 va RE2 elektron relelari analogli signalni releli signalga o‘zgartiradi va 
uni    BR1  va  BR2  elektromagnitli  relelar  blokiga  uzatadi.  BR1  va  BR2  relelar 
blokidagi signallar xuddi yuqoridagi tartibda sinxron ravishda BRO, DPR va BRD 
PR  tarqatish  bloklarida  kommutatsiyalanadi  va  BU1...BU8  boshqaruvchi 
bloklariga  mos  ravishda  uzatiladi.  Belgilanga  haroratni  saqlab  turish  maqsadida 
oxirgi  bloklarda  omborxonaning  ijrochi  mexanizmlarining  boshqarish  komandasi 
hosil qilinadi.