|
3 -§ . SANO AT ROBOTLARI B O SH Q A R U V
SIST E M A L A R IN IN G TAHLILI
H ozirgi v aqtda san o atim izd a sanoat ro b o tlarin in g b o sh q am v sis-
tem alarid a m ik roprotsessor va k o m p y u terlar q o ‘llash ishi jad al
su r’a tla r bilan olib borilm oqda.
S an o at ro b o tlarin i boshq arish d a u ch ta variant bor: siklli, p o zitsi
yali va k o n tu rli v ariantlar. M am lak atim izd a h a r b ir varian td ag i b o sh -
q arish n i t a ’m in lo v ch i texnik vositalar seriyali ishlab ch iq arila bosh-
landi. E ndigi asosiy m asala boshqarishga m o ‘ljallangan tex n ik vosita-
larni k o ‘plab ishlab ch iq arish va uning ishonchlilik darajasini oshi-
rishdir.
R o b o to tex n ik ad a m ikroprotsessor va k o m p y u terlam i q o ‘llash ro
b o tlarn i va texnologik kom plekslarni g m p p ali b oshqarishdagi m u rak
kab b o sh q am v m asalalarini hal etish im k o n in i b eradi. M ik ro p ro tses
so r va k o m p y u terlarn in g q o ‘llanilishi, o ‘z navbatida, ro b o tlarn i b o sh
q am v sistem asi ishonchliligini oshirish, axb o ro tn i real vaqt m assh-
tab id a qayta ishlash, siklli, pozitsiyali, k o n tu rli rejim larda robot h ara-
katini p ro g ram m alash tezligini t a ’m inlaydi. B iroq b u larn in g h a m m a -
sini pro g ram m ali t a ’m in o tn i bunyod etm asd an , in so n o p e ra to r bilan
b o 'la d ig a n m u o m a la n i p ro g ram m alash tirm asd an tu rib am alga oshirib
b o ‘lm aydi. H ozirgi davrda m ikroprotsessor va k o m p y u te rla m i q o ‘l-
lash y o 'lid ag i h a l etilishi kerak b o 'lg a n m u h im m asalalard an biri p ro
gram m ali t a ’m in o t m asalasidir.
R o bototexnologik kom plekslar u c h u n b o sh q am v sistem asini b u
nyod etishdagi eng perspektiv usul an iq rob o to tex n o lo g ik kom pleks
stm k tu rasi va u ning oldiga q o ‘yilgan m asalani hal etish m aqsadida
bu y u rtm a m ikroprotsessor vositasini ishlab chiqish hisoblanadi.
145
A V T O M A T IK A A SOSLARI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
M ashinasozlikdagi texnologik jara y o n larn i av to m atlash tirish vosi-
talarin in g tara q q iy o t tarix id a bo sh q am v pro g ram m asi sistem asin i jo riy
etish n in g ikki y o ‘li yaqqol k o ‘zga tashlanadi: universal vositalard an
foydalanish va m axsus sistem alarni bunyod etish. U niversallik b o sh
q am v m asalasining m urakkabligi, tu rli xil u sk unalarga o ‘rganish
kerakligi va sistem an i ishlab chiqish vaqtini qisq artirish b ilan b o g ‘liq.
T exnologik ja ra y o n la rn i avtom atlash tirish d a p ro g ram m alash vosita-
larin i ishlab chiq ish n in g o ‘sa borishi, o ‘z n av b atid a, elek tro n ik ad a
ishlab ch iq arish n i e le m e n tla r bazasida
avto m atlash tirish
u ch u n
m o ‘ljallangan m axsus y o 'lla n m a n i bu n y o d etilishiga olib kelm oqda.
R oboto tex n o lo g ik sistem ani ekspluatatsiya etish sharoitiga m os-
lashgan b o sh q am v sistem aning m exanik, elektrik, elek tro m e x an ik ,
g idrom exanik, o 'lc h o v c h i, signalli q u rilm alam in g y agona sistem ad an
iborat ekanligi ro b o totexnikaning boshqarish
sistem asiga b o 'lg a n
m axsus talab larn i keltirib chiqaradi.
E lek tro n ik an in g m avjud elem en tlari tezligi (tak tli ch asto tasi 100
mgs. g ac h a) k o ‘p surilish darajali (7 va u n d a n oshiq) m ex an ik siste
m alarn i ra q am lar yo rd am id a real vaqt m asshtabida b o sh q arish u c h u n
yetarli em as. M axsus m ikroprotsessorlam ing qoM lanilishi b o sh q arish
dagi m avjud ch e g ara la m i olib tashlash im k o n in i beradi.
R oboto tex n o lo g ik sistem alardagi b o sh q am v aniqligi axborot d a t-
ch iklarining im koni va aniqligiga, m ik ro elek tro n ele m e n t bazalarin in g
ishonchliligi san o at robotlarin i boshqarish sistem asidagi ishonchlilik
darajasiga bogMiqdir. R obototexnologik sistem aning t o ‘xtab qolishi
yoki xatolikka y o ‘l q o 'y ish i, o ‘z navbatida, ishlab ch iq arish p ro g ram
m asini ng bajarilishiga salbiy t a ’sir k o ‘rsatadi. H isoblash texnikasi n u
qtayi n az ard a n olganda b o sh q am v sistem asining titra sh , ifloslangan
havo, h a ro ra t, nam lik , elektrom agnit h o lati t a ’sirida ishlashi salbiy
oqibatlarga olib kelishini h a m nazard a tu tish kerak.
H a r b ir robototexnologik sistem aning ish o n ch li ishlashi u c h u n
tash q i m u h it salbiy ta ’sirining oldini olish h a m d a u sk u n a la r e le m e n t-
larini diagnostika qilish m aqsadida m axsus c h o ra la rn i к о ‘rib chiqish
kerak.
146
A V T O M A T IK A A SO SLA R I VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
4 -§ . ISH LA B C H IQ A R IS H N I R O B O T L A S H T IR ISH N IN G
IQ T IS O D IY VA IJT IM O IY MASALALARI
S anoat ko rx o n alarin i robototexnologik sistem alar asosida texnik
jih a td a n qayta q u ro llan tirish d a yangi tex n ik a sam aradorligini aniqlay-
digan m eto d ik a va y o 'riq n o m a la rn i h am d a ijtim oiy fa k to rla rn i h i
sobga olish ishlarini m u kam m allashtirish talab etilm o q d a . Y angi tex
n ik an i jo riy etish n in g ijtim oiy-iqtisodiy sam arasi ikki k o ‘rin ish d a —
ijtim oiy m asalani hal etish va ishlab chiqarish sam arad o rlig in i o sh i
rish d a n am o y o n b o ‘ladi.
Ishlab ch iq arish n i m exanizatsiyalash va av to m atlash tirish d a ra
jasin i osh irish , m e h n a t ni qisqartirishga olib keluvchi ishlab ch iq arish
vo sitalarini bu n y o d etish , o ‘z navbatida, yangi resu rslam i ishga sol-
ishni, yangi tex n ik an i jo riy etish va un i om m aviy ta rz d a tarq a tish n i
ta q o z o etad i. Y uqori darajada m exanizatsiyalashtirilgan va a v to m a t
lashtirilgan ishlab ch iq arish n i tushirib b o ‘lgan d an keyingina oshirilgan
resurslarning xarajati o 'z in i oqlashi m um kin. B irinchi bosqichda
m e h n a t h ajm in i kam aytiruvchi yangi texnikaning keng jo riy etilishi
asosiy fo n d lard an olin ad ig an sam araning vaq tin ch alik kam ayishiga,
san o at m ah su lo ti tan n arx in in g o ‘sishiga olib keladi h a m d a iqtisodiy
sam araga keskin t a ’sir etadi. R o bototexnologik sistem ani jo riy etishda
eskirgan u sk u n alar yangisi bilan alm ash tirilad i, n atijad a korxona
b o sh q a sifatdagi m ahsulot ishlab chiqarishga o ‘ta d i, m eh n atin in g
m azm u n i va sh a rt-sh a ro iti o ‘zgaradi.
Eski va yangi tex n ik an i q o ‘llashning n atijalarin i o ‘z a ro taqqoslash
ju d a m urakkab ish. C h u n k i sifat jih a td a n yangi k o ‘rsa tk ich la r sodir
b o ‘lib, bu k o 'rsa tk ic h la rd a n korx o n an i texnikaviy qayta q u ro lla n ti
rish ishidagi ijtim oiy-iqtisodiy sam aran i an iq lash d a foydalanish qiyin
m asaladir.
A gar ja m o a t m an faati nuqtayi n azarid an an iq lan g a n ta la b va re-
surslar (m ah su lo t ishlab chiqarish b o ‘yicha olin g an b u y u rtm a, m eh n at
faoliyati sharoitiga oid norm ativlar) hisobga o lin sa, u h o ld a birlash-
m a yangi tex n ik an i jo riy etish sam aradorligi to p sh irilg a n b u y u rtm a va
n o rm ativ larn in g bajarilishi b ilan ifodalanadi. D e m a k , yangi tex n ik an i
sh u n d ay tan lash kerakki, q o ‘yilgan talab lar eng kam resu rslar xarajati
bilan am alga oshirilishi kerak.
147
5
A V TO M A TIK A A SO SLARI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
Do'stlaringiz bilan baham: |
