Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

1
) to 'la alm ashlab yig'ish; 
2
) to 'la alm ashm ay 
yig'ish; 3)detallarni gruppalab tanlash usuli bilan yig'ish; 4) k o m p en - 
satorlar yordam ida yig'ish; 5) m oslash usuli bilan yig'ish. Bu usullarn- 
ing o 'z ig a xos afzal va kam chilik tom onlari bor.
T o 'la alm ashlab yig'ish usulida h ech q an d a y m oslash ishlari qil- 
inm asligi kerak. D etallarn in g qaysi birini olib o 'm a tm a n g , u o 'z
13

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
o ‘rniga q o ‘sh im ch a egovlash, egish-bukish, q irtishlash, jilvirlash kabi 
m oslash ishlarini o ‘tk azm asd an o q osongina o ‘rnatilishi kerak. B uning 
u c h u n
d e ta lla r 
m exanika 
sexida 
ishlangandayoq 
ju d a
aniq 
o lc h a m la rg a keltirilgan, yuzalari esa talab qilingandek to z a b o ‘lishi 
kerak.
T o ‘la alm ashlab yig‘ish usuli q o 'lla n g a n d a , y ig'ish jara y o n in in g
av to m atlashtirilishi k atta im koniyat tu g 'd irad i. S hu sababli, bu usul, 
asosan yalpi va k o ‘p seriyalab ishlab ch iq arish d a keng q o 'lla n a d i.
T o 'la alm ash m ay yig'ish usuli q o 'lla n g a n d a , faqat ay rim d e ta l- 
larnigina m oslash kerak b o 'la d i. C h u n k i b u n d a q o 'y ilg an talablarga 
m uvofiq b o 'lg a n aniqlikdagi birikm alar ch iq m ay qolishi m u m k in .
T o 'la alm ash m ay yig'ish usuli q o 'lla n g a n d a , y ig'ish jara y o n larin i 
faqat q ism an avtom atlashtirish im koni tu g 'ilad i. Bu usul, asosan 
m ash in alarn i seriyalab ishlab chiqarishda q o 'llan ilad i.
D e ta lla m i g m ppalab tan lash usulida h am ay rim d etallarning 
ruxsat etilgan o 'lc h a m m iqdori bir oz kattalash tirilad i va kichik 
afzallikka ega b o 'lg a n d etallar tan lan ib , gruppalarga ajratiladi.
Q a n d ay d ir b ir vtulkaga valni o 'rn a tish kerak b o 'lsin . Bir partiya 
vtulka va val tay y o r b o 'lg a c h , ayrim sabablarga k o 'ra xohlagan 
vtulkaga xohlagan valni joylashtira olm aym iz. S h uning u c h u n ishlov 
berish jara y o n id a gruppalarga ajratiladi. B unda vtulka yoki val qaysi 
o 'lc h a m gruppasiga loyiq b o 'lsa , shu yerdayoq, o 's h a g ru p p an in g
n o m erin i k o 'rsa tu v ch i ta m g 'a bilan belgilanadi va yig'ish uchastkasiga 
kel-tirilg an d a, h a r b ir d etal o 'z gruppasi n o m erin i k o 'rsa tu v ch i 
ta m g 'a b ilan belgilanadi va yig'ish uchastkasiga k eltirilganda, h a r b ir 
detal o 'z gruppasi nom eriga xos gruppadagi d e ta lla r b ilan yig'iladi. 
Bu 
usulda 
h am yig'ish jara y o n larin i qism an avto m atlash tirish
m um kin. S hu sababli gruppalarga ajratib yig'ish, asosan, seriyalab 
ishlab ch iqarishda q o 'llan ilad i.
U sh b u usulning kam chiliklaridan biri shuki, h a r b ir d etalni 
b itta d an
o 'lc h a b
saralash, 
saralangan 
d e ta lla m i 
ay rim -ay rim
gruppalarga ajratish kerak b o 'lad i.
K o m p en sa to rla r yo rd am id a yig'ish usuli asosan yakka d o n alab , 
kam seriyalab ishlab ch iq arish d a keng q o 'llan ilad i.
Bu usulda yig'iluvchi birikm a talab qilingan aniqlikda b o 'lish i 
u c h u n unga m axsus d etal k o m p en sato r kiritiladi. Bu k o m p en sato rla r 
yo q o 'z g 'a lu v c h a n yoki q o 'z g 'a lm a s b o 'lish i m u m k in . Q o 'z g 'a lm a s 
ko m p en -sa to rlarg a h a r xil sozlash q istirm alari (p ro k la d k alari), shay-
14

---

A V TO M A TIK A A SOSLARI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
baler, oraliq h alqalari kiradi. T urli d o n a , vtulka, elastik yoki prujinali 
m ufta, ekssentrik va sozlanuvchi gaykalar esa q o ‘zg‘alu v ch i k o m p e n ­
sa to r rolini o ‘ynaydi.
Q o ‘zg‘aluvchi kom pensatorlam i faqat m ashinani yig‘ishda em as, 
balki ekspluatatsiya qilish davrida birorta detaining yoyilib ketib, uni 
yana dastlabki holiga keltirish lozim b o ‘Iganda ham u n d a n foydalaniladi. 
D em ak, kom pensatorlar m ashinani yig'ish va ekspluatatsiya qilish jaray­
onida mavjud ham m a noaniqliklam i tuzatib, qism lam i kerakli aniqlikda 
sozlab boradi.
K om pensatorlam i tanlash qiyin bo'lgani sababli yig'ish ishlarini av­
tom atlashtirish h am ancha qiyin bo'ladi.
M oslash usuli bilan yig'ishda birikm alarni yig'ishdan oldin uning 
ayrim detallari egovlanib, qirtishlanib, bukib, jilvirlanib o 'z joyiga moslab 
olinadi. Bu usul asosan kam seriyalab va yakka donalab ishlab c h iq a r­
ishda q o 'llan ilad i.
Yig'ish jarayonida mexanizatsiyalash va avtom atlashtirishni keng joriy 
qilish uchun aw alo yig'ish ishlarida hech qanday moslash ishlari 
bo'lmasligiga erishm oq lozim.